Orhan Kemal’in önemli eserlerinden birisi de Anadolu’dan büyük şehirlere çalışmak amacı ile gelen ve büyük şehirlerde sayısız zorluklarla boğuşmak zorunda kalan kırsal bölge insanının çilesinin anlatıldığı Gurbet Kuşları isimli romanıdır.
Eserimizin başkahramanı Sivas’tan İstanbul’a iş bulmak amacı ile gelen İflahsızın Memed ismindeki delikanlıdır. Memed’in duvar ustası babası her yıl Çukurova’ya inmektedir. Ancak Memed’in annesi ölünce babaları diğer çocuklara bakmak için çocukların başında kalmak zorunda kalmıştır. Bundan dolayı da gurbete çıkıp para kazanmak Memed’e kalmıştır.
Memed ilk iş olarak iki sene önce kendisine mektup yazarak iş bulacağı vaadinde bulunan köylüsü Gafur’u aramaya koyulmuştur. Fakat Gafur iş ciddiye binince iş bulamadığını söyleyerek Memed’i atlatmıştır.
Bu durumuma çok üzülen Memed başka bir ahbabının yardımı ile sokakta kalmaktan kurtulur ve balık pazarında çalışmaya başlar. Burada tanışmış olduğu Kastamonulu bir duvar ustasından hem duvar işçiliğini hem de okuma yazma öğrenmiştir. Kastamonulu duvar ustası ortaokuldan ayrılmış bir kişi olduğu için okuma yazmayı da bilmektedir.
Memed Kadıköy’de bir duvar işinde çalışırken, karşı köşkün hizmetçisi Ayşe ile tanışır. Köşkün sahibi, Memed’in köylüsü Gafur’un eski patronu Hüseyin Korkmaz ismindeki kişidir. Hüseyin Korkmaz eski bir kabzımaldır ve şimdilerde de müteahhitlik yapmakta olan bir milyonerdir.
Patronunun köşkünde yatıp kalkmakta olan Gafur, Ayşe’ye sarkıntılık etmekte ve çeşitli ortamlarda dedikodusunu yapmaktadır. Ayşe ve Memed tanıştıktan sonra birbirlerini sevmeye başlarlar. Gafur ise onları kıskanmakta ve olanlardan çok rahatsız olmaktadır.
Memed, Ayşe ile evlenir ve köşke Ayşe’nin odasına yerleşir. Olanlardan sonra deliye dönen Gafur ise köşkteki bir görevli ile kavga ettikten sonra hapse düşmüştür.
Memed belirli bir düzen kurduktan sonra köydeki babasını ve üç kardeşini de yanına getirtir. Memed’in babası Yusuf çocukları ile köşke geldikten sonra Gafur’un kaldığı yerde misafir edilirler.
Hüseyin Korkmaz, dükkanındaki Gafurun işini Memed’e vermiştir. Ancak Memed’in babasını çok seven Hüseyin Korkmaz, haldeki Memed’in işini bu defa da babasına verir. Ayşe bu gelişmeler sebebiyle söylenmeye başlar. Bundan dolayı Memed ve babasının arası açılır.
Memed biriktirdiği para ile Zeytinburnu’nda bir arsa alarak oraya bir gecekondu yapmaya başlar. Memed gecekonduyu yaparken belediye ekipleri gelerek Memed’in yaptığı gecekonduyu yıkarlar. Olanlar karşısında yıkılan Memed, kendisini köylüsü Gafur’un şikayet ettiğini öğrenince daha da yıkılmıştır.
Gafur böylelikle Memed’den intikamını almıştır. Üzüntü içindeki Memed’in tek destekçisi karısı Ayşe’dir.
Orhan Kemal, Gurbet Kuşları isimli eserinde gurbette ekmek mücadelesi veren Anadolu’nun gariban ve iyi niyetli insanının çilesini harika bir şekilde yansıtmıştır.
