Divan edebiyatında daha çok din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılmış şiirlerdir.
Aruz ölçüsüyle yazılır.
Kafiye şeması aa/ba/ca/da… şeklindedir.
Nazım birimi heyit olan kasidenin beyit sayısı 33 ile 99 arasında değişir.
Kasidenin ilk beytine matla, son beytine makta, en güzel beytine beytü’l kasid, şairin mahlasının geçtiği beyte taç beyit denir.
Kasideler altı bölümden oluşur. Bunlar nesib, girizgah, methiye, tegazzül, fahriye ve duadır.
Nesib: Kasideye adını veren bölümdür. Kasidenin giriş bölümüdür. Kasideler, nesib bölümünde ele alınan konuya göre kaside-i bahariye, kaside-i ramazaniye gibi isimlerle anılır. Genelde bir gazel gibi âşıkane duygulardan bahseder. Nesîb veya teşbîb ortalama on beş-yirmi beyit uzunluğunda olur.
Girizgâh: Nesib bölümü ile methiye bölümünü birleştiren ve methiyeye geçişi hazırlayan bir ya da iki beyitten oluşur.
Methiye: Adına kaside yazılan kişinin övüldüğü bölümdür. Kasidenin en sanatkârane bölümüdür.
Tegazzül: Kaside ile aynı ölçü ve kafiyede yazılan gazel bölümüdür.
Fahriye: Şairin kendini övdüğü bölümdür.
Dua: Şairin övdüğü kişi için mutluluk, başarı ve uzun ömür dilediği ve Allah’a şükrettiği bölümdür.
KONULARINA GÖRE KASİDELER
Kasideler işledikleri konulara göre tevhit, münacat, naat, methiye ve mersiye gibi türlere ayrılır.
Tevhit: Allah’ın birliğini ve yüceliğini konu alan kasidelerdir.
Münacat: Allah’a yalvarış ve yakarışları konu alan ve Allah’tan yardım istenen kasidelerdir.
Naat: Hazreti Muhammed’i övmek amacıyla yazılan kasidelerdir.
Methiye: Padişah, vezir, şeyhülislam gibi devletin ileri gelenlerini, halifeleri, din veya tarikat büyüklerini övmek için yazılan kasidelerdir.
Hicviye: Bir kimseyi eleştirmek için yazılan kasidelerdir. Bu türün Halk edebiyatındaki karşılığı taşlama, Modern edebiyattaki karşılığı ise yergidir.
Mersiye: Ölen birinin ardından duyulan üzüntü ve kederi anlatmak, ölen kişinin iyiliklerini övmek amacıyla yazılan kasidelerdir. Divan edebiyatındaki mersiyenin Halk edebiyatındaki karşılığı ağıt, İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatındaki karşılığı ise sagudur.
Kaside nazım şekliyle ilgili sorular ve cevaplar:
1.Soru: Kaside nazım şekli ilk defa hangi edebiyatta ortaya çıkmıştır?
Cevap: Arap edebiyatında ortaya çıkmıştır.
2.Soru: Kaside nazım şekliyle yazılan ilk eserler hangi yüzyılda görülür?
Cevap: 14.yüzyılda. Âşık Paşa’nın Garibnâme’deki naatlarıyla Ahmedî’nin divanındaki kasideler bu şeklin ilk örnekleri sayılır.
3.Soru: Kaside nazım şeklini klasik özellikleriyle Türk edebiyatının malı yapan şahsiyet kimdir?
Cevap: Şeyhi’dir. Divanında on altı kasidesi vardır.
4.Soru: Kasideler din devlet büyüklerini övmenin dışında hangi amaçlarla yazılmıştır?
Cevap: Allah’a yalvarıp yakarma, Hz. Muhammet’ten şefaat dileme, bir devlet büyüğünden mansıp ve memuriyet talebi, himaye görme arzusuna yönelik istekte bulunma, bir cezadan kurtulmak için af dileme, kahramanlık duygularını dile getirme, vatan sevgisini dile getirme gibi sebeplerle de düzenlenmiştir.
5.Soru: Türk edebiyatında kasideler kaç şekilde adlandırılmıştır?
Cevap: Üç şekilde. Birincisi teşbîb veya methiyede ele alınan konuya göre yapılan isimlendirmedir. Diğer nazım şekilleriyle yazılabilmekle birlikte daha çok kaside biçiminde kaleme alınmalarından dolayı münâcât, tevhid, na‘t, mersiye, hicviye gibi manzumeler kasidenin konu bakımından değişik türlerini oluşturur. Bu tanımlama genellikle şairin kasidesine koyduğu başlığı esas alır. “Tevhîd-i Hazret-i Bârî der Na‘t-ı Seyyidi’l-Mürselîn”, “Der Sitâyîş-i Sultan (…)”, “Kasîde der Medh-i (…)”, “Hicviyye der Hakk-ı (…)” gibi sözlerin yer aldığı bu başlıklar aynı zamanda kasidenin türünü de belirtmiş olur. Bir kasidenin teşbîb bölümünde yer alan konuya göre bahardan bahseden kasidelere bahâriyye (rebîiyye), kıştan söz eden kasidelere şitâiyye denmesi gibi ramazâniyye, ıydiyye (bayramiyye), temmûziyye, nevrûziyye gibi zaman dilimlerini; İstanbuliyye ve Bağdâdiyye gibi şehirleri; sünbüliyye ve rahşiyye gibi çiçek veya hayvanları; sûriyye, hammâmiyye, cülûsiyye, kudûmiyye, istikbâliyye, sulhiyye ve fethiyye gibi olaylara dayalı bir hayat kesitini; kasriyye, dâriyye gibi bir bina tebriğini konu alan kasideler de yine teşbîbinde işlenen konuya göre isim almıştır. Kasidelerin ikinci tür isimlendirmesi redifine göre yapılır. Redifi güneş olan methiyeye güneş kasidesi (şemsiyye), gül olana gül kasidesi (verdiyye), sünbül olana sünbül kasidesi (sünbüliyye) gibi isimler verilir. Türk edebiyatında su, tîğ, hançer, benefşe, lâle, kalem, sühan, gül vb. kelimelerin redif olarak kullanıldığı kasideler ünlüdür. Üçüncü isimlendirme şekli Arap edebiyatında olduğu gibi kafiye harfine göre yapılandır. Kafiye harfi râ ise râiyye, mîm ise mîmiyye, tâ ise tâiyye gibi.
6.Soru: 15.yüzyıl kaside şairleri kimlerdir?
Cevap: Şeyhî, Karamanlı Nizâmî, Ahmed Paşa, Necâtî Bey. Bu yüzyıldaki en güzel örnekleri Ahmed Paşa yazmıştır.
7.Soru: 16. Yüzyıl kaside şairleri kimlerdir ve bu devir kasidelerinin özellikleri nelerdir?
Cevap: Bu yüzyılda kasidede İran örnekleri aşılmaya çalışıldığı için Şehname kahramanları kasidelerde benzetilen öge olarak sıkça kullanılmış, abartmalara kaçılmıştır. Bâkî’nin tasvirleri parlaktır. Hayalî Bey’de zengin hayaller vardır. Nevi ve Rûhî-i Bağdadi yirmiden fazla kaside yazmıştır. Bu yüzyılın en önemli kaside üstadı Fuzuli’dir.
8.Soru: 17.yüzyıl kaside yazarları hakkında neler söylenebilir?
Cevap: Nefi bu yüzyılın ve Türk edebiyatının en büyük kaside şairi kabul edilir. O, İran ve Arap kasidecilerini geride bırakmıştır. Kasideleri fahriye bölümleriyle doludur. Sabrî, Nâilî, Nâbî bu yüzyılın diğer kaside şairleridir. Bu yüzyıl Türk kasideciliğinin en parlak devri olmuştur.
9.Soru: 18.yüzyıl kasidecileri kimlerdir?
Cevap: Yahya Nazîm, Nedim, Şeyh Galip, Sünbülzade Vehbi, Enderunlu Fazıl ve Keçecizade İzzet Molla’dır.
10.Soru: 19.yüzyılda yazılan kasidelerin diğer yüzyıl kasidelerinden farklı özellikleri nelerdir?
Cevap: Bu asır şairleri kasidelerin klasik şekillerine uymamışlar; içerik, dil ve üslupta değişikliğe gitmişlerdir. Kasidelerin konularını genişletmişler ve toplumsal içerikli kasideler yazmışlardır. Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal’in kasideleri buna örnek gösterilebilir.
11. Soru: Türk edebiyatında meşhur kasideler hangileridir?
Cevap:
Ahmet Paşa: Güneş redifli kaside, Kerem redifli kaside
Baki: Sünbül redifli kaside
Fuzuli: Su (redifli) kasidesi, Enisü’l Kalb
Nefi: Olur redifli kaside, Tuhfetü’l Uşşak
Nedim: İstanbul kasidesi (Kaside der vasf-ı İstanbul ve sitayiş-i Sadrazam İbrahim Paşa)
Sünbülzade Vehbi: Sühan kasidesi
Sabit: Ramazaniyye (Ramazaniyye: Divan şairlerinin ramazan ayı vesilesiyle padişahlara, yüksek rütbeli kişilere ve hâmilerine sundukları çoğu kaside şeklinde olan beyit sayısı genellikle on ile yirmi arasında değişen şiirlerdir.)
Akif Paşa: Adem Kasidesi (Tanzimat döneminde yazılmış, ilk defa soyut bir konuyu ele almıştır.)
Şinasi: Mustafa Reşit Paşa Kasidesi, Tanzimat Kasidesi
Namık Kemal: Hürriyet Kasidesi
kasidenedirozellikleritemsilcileri indir.
