Türkçe dersinin önemli gayelerinden birisi de öğrencilere, gördüklerini, duyduklarını, incelediklerini, düşünüp tasarladıklarını söz ve yazı ile doğru olarak anlatma gücü kazandırmaktır.
İşlenen metnin konusu, ana düşüncesi veya teması ile ilgili konular hazırlayıp, bunları, gereğine göre sözlü ya da yazılı kompozisyon konusu olarak verebileceğimiz gibi 6., 7., 8. sınıfları için ayrı ayrı düzenleyeceğimiz konuları da öğrencilere verebiliriz. Bunlar derste işleneceği gibi, evde hazırlanması için ödev olarak da verilebilir.
Sözlü anlatım Türkçe öğreniminin temelini oluşturması bakımından önemlidir. Hayatımızda en çok yer tutan anlaşma aracıdır. Her çocuğun düşündüğünü ortaya koyabilmesi ve sınıfça bundan yararlanılması için gerekli tedbirleri alacak ve öğrencilerine:
- Söyleneni sonuna kadar dinlemenin,
- Söz almak ve sıra beklemenin,
- Başkalarının fikirlerine, kendi fikirlerine uymasa da saygılı olmanın,
- Yapılan eleştirileri kabul etmenin,
- Düşündüklerini cesaretle söylemenin,
bir terbiye ve nezaket işi olduğunu anlatmalı ve onları inandırmalıdır. Konuşma yeteneğinin iyi gelişmesinde karşılıklı konuşma, anlatma, münakaşa ve hikaye etme ve dramatize etmenin de önemli yeri vardır.
Ortaokul öğrencisinin sözlü ve yazılı yetenekleri şunlardır:
- Sorulan bir soruya açık, kısa ve doğru cevap vermek,
- Çeşitli konularda söz söylemek üzere topladığı maddeleri sıralayabilmek ve düzenleyebilmek,
- Bu sıralanmış maddeleri sınıfta, topluluğa notlara bakarak veya ezberden okumak
- Konudan ayrılmamak ve başkaları hakkında nezaketsizlikte bulunmamak şartıyla katılabilmek, gerekince bir mesele hakkında fikrini ve bilgisini ileri sürmek
- Bir gruba söz söyleme, bir toplantıyı yönetme alışkanlığı kazandırmak
- Bir yazıyı, bir yazarın düşüncelerini, karşısındakilere duyuracak şekilde okumak ve açıklamak.
Bunların yanında öğrencinin, kelimeleri açık ve doğru olarak söylemesi, vurguları doğru yapabilmesi, tatlı bir eda ile konuşabilmesi, anlattıklarına ilgi ve istek uyandırabilmesi istenir ve aranır.
Öğrencilerin maksatlarını düzgün bir şekilde anlatmaları için kazanılması istenen alışkanlıklar:
- Karşısındakinin durumuna ve yazacağı konunun gereğine uygun bir şekilde yazmak,
- Seviyeye uygun konulardan birisini açık ve okunabilir bir şekilde kaleme almak, fikirlerini bir veya birkaç paragrafla düzenleyebilmek ve sıralayabilmek,
- Okunan bir parça veya eserin ana hatlarını özetlemek,
- Kendisini ilgilendiren bir yazıda veya bilim konusunda araştırmalarda bulunmak ve bunları okuyanları ilgilendirecek şekilde yazmak,
- Küçük bir hikaye ve bazı fıkraları piyes haline çevirebilmek.
Bu alışkanlıklar edinilirken:
- Okunaklı, pişkin bir yazıyla yazmak,
- Yazarken imla kurallarını dikkatle uygulamak
- Dil bilgisi kurallarına uygun yazmak
- Büyük harflere ve noktalama işaretlerine dikkat etmek
- Zengin bir kelime hazinesine sahip olmak hususları da aranacaktır.
Düzeltmeler;
- Kendi kendine düzeltme,
- Karşılıklı düzeltme,
- Kümeler içinde düzeltme
- Sınıfça düzeltme
- Öğretmenin düzeltmesi, şekilleri uygulanacaktır. Düzeltmeler sonunda ortak yanlışlar üzerinde durulmalıdır.
Kompozisyon çalışması, çocuklarımızın sözlü ve yazılı yetenekleri üzerinde çok etkili olacak bir çalışma olduğundan zamanın yeterliliği ölçüsünde aksatılmadan yürütülmelidir. Burada, şunu da belirtelim ki okunan her konu için istisnasız bir kompozisyon çalışması yapmak, yapılan çalışmaları değerlendirmek ve incelemek zorluğu nedeniyle mümkün değildir. Özellikle kalabalık sınıflarda işlenen yazılı anlatımların tam anlamıyla değerlendirilmesi, öğretmen için gerçekten çok yorucu bir çalışma olur. Yoruculuğu bir yana, öğretmen bütün öğrencilerin yazılı anlatımlarını ayrı ayrı değerlendirmeye zaman bulamaz. Fakat, bütün yoruculuğuna rağmen böylesine yararlı bir çalışmadan çocuklarımızı yoksun bırakmak da kanımızca, kayıpların en büyüğü olacağından, bu işi mümkün olduğu kadar yürütmemiz, çeşitli düzeltme yollarından yararlanmamız gerekir.
