Orhan Kemal, Murtaza isimli sürükleyici eserinde yirmi yaşlarında annesi ve erkek kardeşi ile Türkiye’ye gelmiş Yunan göçmeni bir delikanlının macera dolu yaşamını anlatmıştır.
Murtaza, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Yunanistan ile yapılan mübadele sonucu Türkiye’ye gelmiştir. O dönem gelen muhacirler Yunanistan’da bıraktıkları mallarına karşılık Türkiye’de mal sahibi olma imkanına sahiptirler. Murtaza gibi gelen muhacirler devletten fazlasıyla mal ve arazi alarak refah içinde yaşarken Murtaza devletten mal almamıştır. Murtaza’nın bu tutumu çevredeki insanlar tarafından alay konusu haline bile getirilmiştir.
Murtaza için mal mülk önemli değildir. Onun için devlete hizmet etmek her şeyden daha önemlidir. Murtaza dayısını kendisine örnek olarak kabul eder. Dayısı savaşta şehit olan bir insandır. Murtaza dayısı gibi üniforma giyebilmek ve vatana hizmet edebilmek için bekçi olmuştur.
Kraldan çok kralcı olan Murtaza mahalle halkını canından bezdirmiştir. Ona göre vazife her şeyin üstündedir. Kuralları harfiyen uygulayan Murtaza kurallara uymayan mahalle halkını uyarmakta ve icabında cezai müeyyideleri uygulamaktan geri durmamaktadır. Murtaza’nın bu davranışlarından dolayı mahallede hiç seveni kalmamıştır.
Murtaza’nın böyle toleranssız davranışlarından bıkan komiser onu bir fabrikaya kontrolcü olarak görevlendirilmesini sağlar. Fakat Murtaza mahalleliyi canından bezdirdiği gibi fabrika çalışanlarını da canından bezdirmekte gecikmemiştir.
Murtaza işini o kadar önemsemektedir ki sanki fabrikada Murtaza’dan başka çalışan insan yoktur. İnsanlara böyle bir bakış açısı ile yaklaşan Murtaza artık fabrikada da istenmeyen adamdır. Fabrika çalışanları Murtaza’yı defalarca fen müdürüne şikayet etseler de bir sonuç alamamışlardır.
Murtaza’nın ikisi erkek; dördü kız olmak üzere altı tane çocuğu vardır. Kızları da Murtaza’nın çalıştığı fabrikada çalışmaktadır. Bir gün fabrika çalışanları Murtaza’nın yanına gelerek kızlarının çalışma saatinde uyuduğunu haber verirler. Duyduklarına inanamayan Murtaza, kızı Firdevs’in saçlarından tutarak yerlere çarpar. Murtaza’nın kızı yaralanmıştır, fakat Murtaza kızına üzülmek yerine fen müdürüne kendisini aklamakla uğraşmaktadır, Murtaza’nın kızı daha sonra rahatsızlanarak ölür.
Murtaza’nın büyüyüp devlete hizmet etmesi için büyük umutlar beslediği küçük oğlu bakkaldan ekmek çalarken yakalanır. Hakim çocuğa küçük yaşından dolayı ceza vermek istemez, fakat Murtaza araya girerek çocuğunun cezalandırılmasını ister. İşte Murtaza böyle dürüstlük abidesi bir kahramandır.
Orhan Kemal’in ideal insan tiplemesi yaratmaya çalıştığı Murtaza isimli eseri okumaya fazlasıyla değer bir eserdir.
