Cengiz Dağcı’nın Onlar da insandı isimli eserinde Kırım’ın Ruslar tarafından işgal edilmesi ve bu esnada yaşanan olaylar anlatılmaktadır. Eser birlikte yaşamak zorunda olan insanların bir birlerine olan ön yargılarını ve bu ön yargıların doğurmuş olduğu felaketleri anlatmaktadır.
Romanımızın başkahramanı kırk beş yaşlarında bir Kırım köylüsü olan Bekir’dir. Bekir’in tarlası çok, işleri de yoğundur. İşlerini yapabilmek için bir yardımcı arayışındadır. O sırada köye iki tane Rus delikanlı gelir. Bekir bu kişilerin tarla işlerine yardımcı olmalarını ister; ancak köylüler Bekir’in Rusları tarlasında çalıştırmasına razı değildirler. Bu kişilerin köye uğursuzluk getireceğine inanmaktadırlar.
Ruslar Bekir’in tarlasında çalışmaya başladıktan sonra Bekir’in işleri kolaylaşmaya başlamış; ancak bazı uğursuzluklar da meydana gelmiştir. Bekir’in ineği hastalanmış ve köylüler bu insanların uğursuz olduğuna iyiden iyiye inanmaya başlamışlar ve Bekir’e bu iki genci köyden göndermesi konusunda baskı yapmaya başlamışlardır.
Ruslar köyde bazı olumsuz olayların yaşanmasına sebep olurlar. Bekir’in kızı Ayşe’yi Rus gençlerden birisi olan İvan dövmüştür; ancak Ayşe babasını üzmemek için bu olayı babasına söylemez. Ayşe kendisini korumaya almak için köyde sevdiği genç olan Remzi ile evlenir.
Bu olaylardan rahatsız olan bazı köylüler İvan’ı döverler. Remzi önce İvan’ı savunur; ancak daha sonra o da İvan’ı döver. Köyden kaçan İvan bir süre sonra Rus komiser ile köye döner. Ruslar köyün yönetimini İvan’a verirler. İvan köylüye sayısız zulümler yapar ve onları hapishanelere doldurur.
Köyde deprem olmuş ve köylülerin bir kısmı ölmüş, bir kısmı da hapishanenin duvarı yıkılınca kaçmıştır. Ölenlerden birisi de Bekir’dir. Remzi; Bekir’in ölümünü görmek için Rus mezarlığına gider, burada İvan bir araba ile Remzi’yi de öldürtür.
Bahar geldiğinde Ruslar gelerek köyü istila etmeye başlarlar. Ruslar; evleri, hayvanları, her şeyi sahiplenirler. Köyün etrafı Ruslar ile çevrilmiş ve Ruslar komünizm propagandası yapmaktadırlar. Köyde pek çok Türk öldürülmüş ve büyük çoğunluğu da hapse atılmıştır.
Cengiz Dağcı’nın Kırım’ın Ruslar tarafından işgalini anlatan dramatik eseri Onlar da İnsandı isimli romanında insanların bir birlerine karşı duyarsız ve empatiden uzak olduğunu görme imkanına sahip olabiliriz, ama aynı zamanda sahip olduğumuz değerlerimizim özellikle de vatanımızın kıymetini tekrar hatırlama fırsatı bulabiliriz.
