BEYAZ GEMİ-CENGİZ AYTMATOV

Beyaz Gemi Romanının Değerlendirilmesi

Mümin Dede, gelenek ve göreneklerine bağlı, ilerleyen yaşına rağmen çalışma azminden bir şey kaybetmeyen bir insandır. Onu çalışmaya sevk eden en önemli etken anne babasının terk etmesinden sonra bakmak zorunda kaldığı torunudur. Mümin Dede’nin torunu hayalperest bir çocuktur. Hayalperest olmasındaki en önemli sebep Mümin Dede’nin anlatmış olduğu efsanelerdir.

Bu efsanelerden en önemlisi Maral Ana efsanesidir. Maral Ana efsanesine göre Kırgızlar bir tören esnasında tuzağa düşürülerek neredeyse tamamı öldürülür. Sadece bir oğlan ve bir kız bu baskından kurtulabilirler. Ancak sonunda bu çocuklar da yakalanarak öldürülmek istenir. Düşmanları onları öldürmek için  uçurumun kenarına getirirler tam öldürecekken; Maral Ana çıkıp gelir ve çocukları kurtarmak için mücadele eder.

Maral Ana, çocukları koruması altına alarak Isık Gölü kenarına kadar getirir. Burada Kırgız’lar ve Maral’lar barış içinde yaşamaya başlarlar. Ancak yıllar sonra iki kardeş beyaz bir maralı öldürerek boynuzlarını babalarının mezarının üzerine koyarlar. Böylece bu olay maral soyundan gelmenin sembolü haline gelir. Bundan sonra insanlar maralları öldürerek aynısını yapmaya başlarlar.

Mümin Dede’nin torunu bu hikaye ile büyür ve bundan çok etkilenir. Marallara karşı büyük bir sevgi duyar. Çocuk dedesinin dürbününü alarak çoğu zaman  çevreyi seyretmektedir. En büyük zevki Isık Gölü’nde her gün aynı saatte geçmekte olan Beyaz Gemi’yi seyretmektir.

Çocuk yıllar önce terk eden babasının o Beyaz Gemi’de çalıştığını hayal etmektedir. Kendisini yarı balık yarı insan olarak hayal eder ve bir gün Beyaz Gemi’ye yüzerek gideceğini ve babasıyla kavuşacağını hayal etmektedir.

Mümin Dede, Orozkul ismindeki damadının yanında ormanda çalışmaktadır. Orozkul, orman işlerinde amirdir. Mümin Dede’ye çok kötü davranmaktadır. Çünkü çocuğu olmadığı için Mümin Dede’nin kızını sorumlu görmekte ve eşini dövmektedir. Mümin Dede, olanlardan çok rahatsız olsa bile yine de damadının yanında çalışmaya devam etmektedir. Çünkü bakması gereken bir torunu vardır.

Orozkul, çeşitli sebeplerden dolayı Mümin Dede’ye sürekli kötü davranır. Mümin Dede, ilk defa damadına karşı bir olaydan sonra tepki verdiği için Orozkul çok sinirlenir ve Mümin Dede’nin kızını boşar. Mümin Dede’nin kızı da olanlardan dolayı Mümin Dede’yi suçlayınca Mümin Dede bu olaydan dolayı çok üzülür.

Olanlardan dolayı çok üzülen çocuk Maral Ana’ya dua ederek Orozkul’a bir bebek getirmesini ister böylelikle Orozkul’un yumuşayacağını düşünmektedir. Çocuk rüyasında beyaz Maral Ana’nın bir çocuk getirdiğini görür ve çok sevinir.

Bir gün çocuk hasta olduğu için birkaç gün yatar, kalktığında Orozkul’un ve dedesinin iki tane maralı avladıklarını, ateş yakarak ziyafete hazırlandıklarını ve marallarının kesik başlarını görür. Çocuğun bütün hayalleri suya düşer. Artık buralarda duramayacağını düşünür. Balık olup Beyaz Gemi’ye yüzerek babasına ulaşma hayaline gerçekleştirmek düşüncesiyle nehrin kenarına gelir ve kendisini nehre bırakır.

DEĞERLENDİRME: Dünya çapında bir yazar olan ve eserleri bir çok yabancı dile çevrilmiş olan Kırgız Yazar Cengiz Aytmatov, Beyaz Gemi isimli eserinde Kırgız kültürünü çok güzel bir şekilde işlemiştir.