Cumhuriyet Dönemi'nde Modernizmi ve Postmodernizmi Esas Alan Eserler

CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE MODERNİZMİ ESAS ALAN ESERLER

Modernizmin çıkış noktası; düşüncelerin, geleneksel sanatların, toplumsal kuruluşların, edebiyatın ve günlük yaşamın artık zamanını doldurduğu, bu sebeple de yeni bir kültürün oluşturulması gerektiğidir.

Bilimsel, siyasal, ekonomik gelişmelerin insanlık üzerindeki etkileri sonucunda 20.yüzyılın ikinci yarısında sanat ve edebiyat dünyasında kendini belirgin bir şekilde hissettiren modernizm 20.yüzyılın ortalarına doğru etkili olmaya başlamış ve geçmişe karşı şimdiki zamanın değerli bulunması esasına dayanmıştır.

Modernizm; yerleşik ve alışılmış olanı, geleneksel olanı yeni ortaya çıkana uydurma eğilimi ve düşünce tarzıdır.

Modernizm; varlıkların, nesnelerin ve durumların göründükleri gibi olmadıkları düşüncesine dayanır; yerleşik uzlaşımlara, sıradanlığa ve bayağılığa isyanı ön plana çıkarır.

Modernizm Esas Alan Eserlerin Özellikleri:

*Geleneksel anlatımı ve yapıyı reddetme, yeniyi oluşturma anlayışı benimsenmiştir.

*Olay örgüsü estetik kaygıyla ve insana özgü gerçekliği ifade emek üzere düzenlenmiştir.

*Merak uyandıracak bir olayın anlatılması değil, olayın birey üzerindeki etkisinin yansıtılması önemsenmiştir.
*Geleneksel eserlerde dış dünya, çevre ve toplumsal olan önemsenirken modernizmin esas alındığı eserlerde gerçeğin dış dünyada değil, insanın iç dünyasında olduğuna inanılmış, toplumsal olana değil, psikolojik olana, bireyin ruhuna, bilinçaltına yönelinmiştir.
*Toplumsal değerleri yansıtma hedefinden uzak durulmuş, insanın dışındaki toplumsal dünyanın yalın bir biçimde yansıtılmasından kaçınılmıştır.

* Yapıtlarda sanatsal boyuta, tekniğe, kurgulama yöntemine, dilin kullanımına, dile dayalı oyunlara ve biçime önem verilmiştir.
*Dil ve anlatımda geleneksel tekniklerin dışına çıkılmış; alegorik anlatımdan, sözcüklerin çağrışım gücünden yararlanılarak şiirsel bir dil oluşturulmuştur.
*Eserlerde diyalog ve hikâye etme yerine bilinç akışı, iç monolog (iç konuşma) yöntemleri kullanılmış, geriye dönüş tekniklerinden yararlanılarak zaman zinciri kırılmıştr.
*Karmaşık anlatım yöntemleri denenmiş; simgelere, mitolojiye, efsanelere ve mistisizme yönelinmiştir.
* Eserlerde yaşamın çok boyutlu ve kavranması güç gerçeklerden oluştuğu; insanın duygu, düşünce ve davranışlarıyla karmaşık bir varlık olduğu vurgulanmıştır.
* Bireysellik ve bireyin kozmik yaşamı, bunalımları, toplumla çatışmaları, geleneklere başkaldırısı, yabancılaşması, yalnızlıkları en sık işlenen temalardır.
*Eserlerde anlatılanlar, kişilerin iç dünyasının süzgecinden geçirilerek aktarılmıştır.
*Modernizmde somut dünya gerçekçiliği yerine soyut gerçeklik önem kazanmıştır. Freud’un psikalaniz çalışmalarından, varoluşçuluk akımından etkilenilmiştir.
*Oğuz Atay, Yusuf Atılgan, Orhan Pamuk, Rasim Özdenören, Bilge Karasu, Adalet Ağaoğlu, Vüsat O. Bener, Füruzan modernizme uygun eser veren yazarlardandır.

MODERNİZM VE POSTMODERNİZM

Postmodernizm, modernist arayışın canlılığını kaybetmesinden sonra XX. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan çeşitli üslup ve yönelişlerin adı. Postmodernizm, modernizmin sonrası ve ötesidir. Postmodern roman, modern romandan filizlenmiş, modern romanı tartışmayı ve aşmayı hedeflemiştir.
Edebiyatımızda modernizmin ve postmodernizmin etkileri aynı dönemde ortaya çıkmıştır.
Modernizmin ortaya çıkışında Freud ve psikalaniz etkili olmuştur. Bu anlayıştaki eserlerde somut gerçeklik yerine soyut gerçeklik önem taşır. Öykülemede diyaloglar yerine bilinç akışı kullanılır, karmaşık ve anlatım teknikleri tercih edilir. Postmodernizm ise modernizmin sorgulanmadan herkes tarafından kabul edilmesi gereken evrensel değerler olduğu görüşünü reddederek ortaya çıkmıştır. Kurmaca unsuru ön plandadır.

Postmodernizm Esas Alan Eserlerin Özellikleri:

*Edebiyatın aracı olan dil, amacı hâline gelmiştir. Dille oynama ve dilin olanaklarını sonuna kadar kullanma hedeflenmiştir.
*Konudan çok konunun anlatılış biçimi önemsenmiştir.
*Romana, gerçekçi olma endişesinden çok kurmaca bir eser gözüyle bakılmıştır.
* “Anlamı üreten okurdur.” anlayışıyla hareket edilmiştir. Metin, anlamın tamamlanıp tüketildiği bir noktaya götürülmemiş, metnin her okuyanda her okumada yeniden değerlendirilmeye, yorumlanmaya açık olması önemsenmiştir.
*Okurun kendi yorumunu ve sonucunu kurmaya yöneltilmesi amaçlanmıştır.
*Gerek kişilerde gerekse olayda bir bütünlük değil, parçalanmışlık öne çıkarılmıştır. Yazar zamanı, mekanı belirsizleştirmekte, zaman dilimlerini karışık kullanmakta özgürdür. Eserlerde sebep-sonuç, başlangıç-bitiş, zaman zinciri bütünlüğüne önem verilmemiştir.
*Tek bir konu, tek bir bakış açısından verilmemiş, değişik bakış açılarına yer verilmiştir.
* Farklı teknikler kullanılarak kurgu karmaşıklaştırılmıştır. Üst kurmaca tekniğiyle okura eserin nasıl kurgulandığı hakkında bilgi verilmiş; montaj tekniğiyle farklı edebî türlerden bölümler alınarak esere montajlanmış; metinler arası düzlemden yararlanılarak başka eserlere göndermeler yapılmıştır.
* Bazen başka bir eserin üslubu ya da kurgusu örnek alınmıştır.
* Eserlerde yazarlar kendi bireyselliklerini egemen kılmışlardır.

Bu alanda eser veren yazarlar:

OĞUZ ATAY (1934-1977):
*Modern romanın öncülerindendir.
*Eserlerinde toplum kurallarıyla çatışan, kent kalabalığı içinde yalnızlaşan, yabancılaşan aydınların iç dünyasını yansıtmıştır.
* Modern ve postmodern teknikleri, anlatım biçimleri kullandığı romanlarıyla dikkat çekmiştir.
*İlk romanı Tutunamayanlar’da küçük burjuva dünyasına ironiyle yaklaşmıştır. Eser, küçük burjuva dünyasının değerlerinden ölümüne nefret eden bir gencin kendisini öldürmesiyle sonlanır. Romandaki modern anlatım teknikleri ilgiyle karşılanmıştır.

Eserleri:
Roman: Tutunamayanlar, Tehlikeli Oyunlar, Bir Bilim Adamının Romanı, Eylembilim
Öykü: Korkuyu Beklerken
Oyun: Oyunlarla Yaşayanlar
Günlük: Günlük

YUSUF ATILGAN (1921-1989):

*Modern romanın önemli isimlerindendir.
*Eserlerinde kişilerin bilinçaltını irdeleyerek eğilim ve saplantılarını anlatmaya çalışmıştır.
*Yalnızlık ve yabancılaşma temalarını işlediği “Aylak Adam” ve “Anayurt Oteli” adlı romanlarında psikolojik derinlikleri öne çıkarışıyla dikkat çekmiştir.
Eserleri:
Roman: Aylak Adam, Anayurt Oteli, Canistan
Öykü: Eylemci, Bodur Minareden
Çocuk Kitabı: Ekmek Elden Süt Memeden

RASİM ÖZDENÖREN (1940-…):

*Türk öykücülüğünün önemli isimlerindendir.
*Öykülerinde değerlerinden koparılmış ve modern kentin varoşlarında sıkışıp kalmış bireylerin acılarını, yalnızlıklarını yaşanan kültür şokunu derinlemesine bir yaklaşım ve İslami duyarlılıkla işlemiştir.
*Ruhsal çözümlemelerde başarılıdır.
Eserleri:
Öykü: Hastalar ve Işıklar, Çözülme, Çok Sesli Ölüm, Ansızın Yola Çıkmak, Hışırtı

ORHAN PAMUK (1952-…) :

*Nobel ödüllü yazarımızdır.
* Romanlarında modern ve postmodern tekniklerden yararlanmış, farklı anlatım biçimleri kullanmıştır.
*İlk romanı Cevdet Bey ve Oğulları’nda, İstanbulu bir ailenin üç kuşaklık öyküsünü anlatırken Türkiye’nin modernleşme sürecini de işlemiştir.
*Sessiz Ev’de üç torunun babaannelerinin Cennethisar’daki konağında geçirdikleri ir haftanın öyküsünü anlatmıştır.
*Venedikli bir köleyle bir Osmanlı âliminin yaşadıklarını anlattığı Beyaz Kale ile ününü yurt dışına taşımıştır.
* En çok tartışılan eserlerinden biri olan Kara Kitap’ta kayıp karısını Avukat Galip aracılığıyla İstanbul’un geçmişiyle bağ kurmuştur.
* Yeni Hayat’ta, okuduğu esrarengiz bir kitaptan etkilenen üniversiteli bir genç anlatılmıştır.
*Benim Adım Kırmızı’da Osmanlı nakkaşlarının hayatlarını ve sanatlarını dramatik bir yapı içinde ele almıştır.
*Siyasi roman olan Kar’da, roman kahramanı Şair Ka aracılığıyla Türkiye’nin siyasal sorunlarını yansıtmıştır.
*Yaşamının yirmi yaşına kadar geçen bölümünü kapsayan anılarını anlattığı İstanbul’da, anılarından çok İstanbul’u anlatmıştır.
*Masumet Müzesi, bir aşk romanıdır.
* Kırmızı Saçlı Kadın’da; babası tarafından terk edilen Cem’in kuyucu çırağı olarak gittiği Öngören’de Mahmut Usta ile kuyu kazarken öğrendiklerini, Öngören’de gördüğü Kırmızı Saçlı Kadın’a aşık olmasını ve Öngören’de yaşadığı tüm bu olayların geri kalan hayatını şekillendirmesini anlatıyor.

BİLGE KARASU (1930-1995):

*Bireyin iç dünyasının irdelendiği, bunalımların, toplumla çatışmaların, yalnızlıklarının işlendiği öyküler yazmıştır.
*Postmodern romanın önemli isimleri arasındadır.
*Soyutlamalar, imgeler yoluyla insanı, insan gerçekliğini anlatmayı amaçlamıştır.
*Özgün anlatımıyla bir biçim ustası olarak tanınmıştır.
Eserleri:
Öykü: Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı, Troya’da Ölüm Vardı, Göçmüş Kediler Bahçesi, Kısmet Büfesi
Roman: Gece, Kılavuz
Deneme: Ne Kitapsız Ne Kedisiz, Narla İncire Gazel, Altı Ay Bir Güz

ADALET AĞAOĞLU (1929-…):

*Öykü, roman ve oyun türündeki yapıtlarıyla çeşitli ödüller almıştır.
* İlk romanı Ölmeye Yatmak çıkana dek oyun yazmıştır.
* Oyunlarında bazı toplumsal durumlardan ve olgulardan yola çıkarak belirgin bir soyutlamayla bireyin iç dünyasına eğilmiştir.
*Hikaye ve romanlarında doğa-toplum-zaman ilişkilerinin insanın iç dünyasındaki yansımalarını temel almıştır.
*Bilinç akışı ve iç monolog tekniklerini başarıyla kullanmış, özgün bir anlatıma ulaşmıştır.
Eserleri:
Oyun: Evcilik Oyunu, Çatıdaki Çatlak, Çok Uzak Fazla Yakın
Roman: Ölmeye Yatmak, Fikrimin İnce Gülü, Hayır, Bir Düğün Gecesi, Yaz Sonu
Öykü: Yüksek Gerilim, Sessizliğin İlk Sesi, Hadi Gidelim

VÜSAT O. BENER: (1922-2005):

*Alışılmış öykü anlayışının dışında yeni anlatım olanaklarını denemiş, soyutlamalara başvurduğu öykülerinde insanın iç gerçeklerini yansıtmayı amaçlamıştır.
*Esprili, ironik ve şaşırtıcı bir dili vardır.
Eserleri:
Öykü: Dost, Yaşamasız, Mızıkalı Yürüyüş, Kapan, Siyah-Beyaz
Oyun: İpin Ucu, Ihlamur Ağacı

NEZİHE MERİÇ (1925-2009):

* Eserlerinde kendi iç yalnızlığını sürdüren kadınların, genç kızların duyarlığını şiirsel bir anlatımla yansıtmıştır.
* Üslubunda titizdir. Sıcak, samimi, sade bir şekilde yazar.
Eserleri:
Öykü: Bozbulanık, Topal Koşma, Menekşeli Bilinç, Dumanaltı, Bir Kara Derin Kuyu, Yandırma, Gülün İçinde Bülbül Sesi Var
Roman: Korsan Çıkmazı
Oyun: Sular Aydınlanıyordu, Sevdican
Çocuk Kitapları: Alagün Çocukları, Küçük Bir Kız Tanıyorum dizisi

FERİT EDGÜ (1936-…):

*Edebiyat yaşamı şiirle başlamış, öykü ve romanla sürmüştür. Deneme, inceleme, eleştiri türünde eser vermiştir.
*Çağdaş insanın yabancılaşmasını, bunalımını işlemiş, kent soylu aydının trajedisini sergilemeyi amaçlamıştır.
* Yaşamından, gözlemlerinden yola çıkarak değişik dil ve anlatım biçimlerini denemiştir.
*Toplumsal-bireysel gerçekleri, psikolojik derinlikleri araştırmıştır.
Eserleri:
Roman: Kimse, O (Hakkâri’de Bir Mevsim adıyla filme çekilmiştir.)
Öykü: Kaçkınlar, Bir Gemide, Bozgun, Av, Ressamın Öyküsü, Doğu Öyküleri, Doğu Sesi, Eylül’ün Gölgesinde Bir Yaz
Deneme: Ders Notları, Yazmak Eylemi, Yeni Ders Notları, Şimdi Saat Kaç, Binbir Hece, Seyir Sözcükleri
Şiir: Ah Mine’l-Aşk

FÜRÛZAN (1935-…):

*Öykü ve romanlarıyla ünlüdür.
*Eserlerinde ele aldığı kişileri derinlemesine incelemiş, anlatımını ayrıntılarla beslemiştir.
* Kadınların, genç kızların sorunlarını, yaşam mücadelelerini, çöken burjuva ailelerinin yoksulluk ve yalnızlıkla boğuşan bireylerini, yeni ortamlarda bulunan göçmenlerin dramlarını işlemiştir.
*Genellikle uzun ve ayrıntılı bir anlatım vardır. Olaydan çok betimleme ve çözümlemelere yer vermiştir.
*Parasız Yatılı adlı eseriyle Sait Faik Ödülü’nü, ilk romanı 47’liler ile TDK Roman Ödülü’nü almıştır.
Eserleri:
Öykü: Parasız Yatılı, Kuşatma, Benim Sinemalarım, Gecenin Öteki Yüzü, Gül Mevsimidir, Sevda Dolu Bir Yaz, Yedi Öykü
Roman: 47’liler, Berlin’in Nar Çiçeği
Gezi-Röportaj: Yeni Konuklar, Balkan Yolcusu, Ev Sahipleri, İşte Bizim Rumeli
Oyun: Redife’ye Güzelleme, Kış Gelmeden
Şiir: Lodoslar Kenti

SEVGİ SOYSAL (1936-1976):

* Edebiyata öykü ile başladı.
* İlk dönem eserlerinde bireyin ruhsal durumlarını işledi.
* 1965-1969 arasında özellikle Papirüs ve Yeni Dergi’de yayınlanan öyküleriyle yeni bir tarza yöneldi. * Kadın-erkek ilişkilerini, kadın sorununu, ağırlıklı olarak da 1960 sonrasında yaşanan sosyal ve siyasal olayları ele aldı.
* Gerçekçi toplumcu öykü ve romanlar yazdı.
Öykü ve romanlarının yanı sıra röportajlar, çeviriler yaptı.
* Yeni Ortam ve Politika gazetelerinde günlük köşe yazıları yazdı.
Eserleri:
Roman: Yürümek, Yenişehir’de Bir Öğle Vakti, Şafak, Hoş Geldin Ölüm
Öykü: Tutkulu Perçem, Tante Rosa, Barış Adlı Çocuk
Anı:Yıldırım Bölge Kadınlar Koğuşu
Deneme: Bakmak