HARNAME (EŞEKNAME)
Harnâme’de, çalışmaktan yorulmuş zayıf bir eşeğin besili öküzleri görüp onlara imrenmesi ve boynuz ararken kulağından ve kuyruğundan olması anlatılmaktadır.
Harname, 15.yüzyıl şairlerinden Şeyhi’nin mesnevi nazım şekliyle yazmış olduğu sosyal hiciv niteliği taşıyan bir eserdir.
Türk edebiyatında hiciv alanında yazılmış ilk metindir.
Eser, aruz ölçüsünün” feilâtün-mefâilün-feilün” kalıbıyla yazılmıştır.
126 beyitten oluşmaktadır.
Tasvir bakımından canlı, güçlü bir eserdir. Eşeğin zayıflığı ve öküzlerin otlaktaki görünüşleri çizilirken göze, kulağa, zihne hitap eden canlı ve hareketli sahneler oluşturulmuştur. Bu yönü ile eski edebiyatımızda eşi az bulunur realist bir örnektir.
Eser sade bir dille yazılmıştır.
Harname’nin yazılış sebebi nedir ve eser kime sunulmuştur?
Osmanlı padişahlarından Çelebi Mehmet’in 1415 yılında düzenlediği Karaman seferinde Ankara yakınlarında hastalanması ve hekimlerin bu göz hastalığını tedavi edememeleri üzerine Ankara’ya çağrıldı. Padişahı tedavi etti. Çelebi Mehmet tarafından hususi tabipliğine getirilmiş ve taltif edilmiştir. Şeyhi’ye Kütahya’da Tokuzlar Köyü tımar olarak verilmiştir. Burada uğradığı saldırı olayını bildirmek için bu eseri yazdığı söylenmektedir. Ancak, Şeyhinin hangi olaydan dolayı, ne tür bir saldırıya uğradığı tam olarak anlaşılmamaktadır.
Şeyhi, Harname’de eserinin yazılış sebebi üzerinde durmamakla birlikte eser giriş kısmında “ Cihanın zevk içinde bulunduğu halde, kendisinin sıkıntı ve beladan kurtulmadığını, rahat umdukça zahmetler gördüğünü, devletler istedikçe mihnetler bulduğunu” söyler. Son kısma doğru da “Padişahın buyruğunun dinlenmediğini, malını haramilere kaptırdığını ve adalet istediğini” yazdığına göre, bir saldırıya uğradığı ve eseri bu sebeple yazdığı anlaşılmaktadır.
Harname kaç bölümden meydana gelmektedir?
Harname, dört bülümden meydana gelmiştir. İlk bölüm, tevhid ve naattır. Sonra padişahı öven yirmi altı beyitlik bir kısım geliyor, daha sonra ise Münasebet-i Hikâyet bölümüyle esas konuya giriyor. Çaresiz bir eşeğin başından geçenleri anlattıktan sonra sözü tekrar kendine getirip eşeğin durumu kendi durumuna benzeterek padişahtan adalet isteyerek dua ediyor.
Harname’de hangi konular üzerinde durulmaktadır?
Şeyhi, Harname’de insanların yüzyıllardır tartışığı kader kavramı ve bu kavramın insan hayatının seyrindeki yeri ve insanların bu kavrama bakışlarını, kadere karşı gelme ve bunun sonuçlarını işlemiştir. Şeyhi, insanların farklı derecelerle (karakter, bilgi, güç, sosyal statü, servet, vb. yönünden) yaratılmalarının önemli değil herkesin kendi yaratılmış olduğu ortamda herkesçe kabul edilmiş ortak değerlere göre davranmasının önemli olduğu tezini işlemiştir. İnsanların davranış ve hareketlerini kabul edilmiş değerlere göre değil de yaratılışın ve dolayısıyla kaderin getirdiği farklılıklara karşı çıkarak yapmaları halinde kaybedilenlerden olacakları anlatılmıştır.
