Divan Edebiyatında Nesir

Divan edebiyatı şiir ağırlıklı bir edebiyattır. Nesir şiir kadar gelişmemiştir. Nesir alanında yazılan eserlerde Arapça, Farsça ağırlıklı bir dil kullanılmıştır. Divan nesrinde hitap edilen kitleye göre bir dil benimsenmiştir. Divan nesrinde iyi nesir yazarına münşi, iyi nesir yazılarına inşa, nesir yazılarının bir eserde toplanmasına münşeat denir.

Nesir Türleri

Divan nesrinde kullanılan dil üçe ayrılır.

Sade Nesir

Sade nesrin kullanıldığı eserlerde halkın konuştuğu dil kullanılmıştır. Halk hikayeleri, Kur’an tefsirleri, hadis açıklamaları bu türde yazılmıştır.

Orta Nesir

Divan edebiyatı nesir yazarlarının hemen hemen çoğu orta nesri kullanır. Yer yer süslü nesrin özelliklerini taşımakla beraber anlatılmak istenen anlaşılır bir şekilde ortaya konur. Söz ve anlam oyunlarından, hüner ve marifet göstermekten kaçınılır ve içerik ön planda tutulur. Tarih, gezi, coğrafya ve din kitapları bu türde yazılmıştır.

Süslü Nesir

Hüner ve marifet göstermenin amaçladığı nesirdir. Bu nesri genellikle medrese eğitimi görmüş, Osmanlıcayı iyi bilenler kullanmıştır. Ustalık gösterme amacının olduğu bu nesirde söz oyunları, düğümlü uzun cümlelerle, secilerle doludur. Bu nesrin en belirgin örneklerini Sinan Paşa, Veysi ve Nergisi vermiştir. Süslü nesirde en çok tezkire alanında eser verilmiştir. Bu türün ilk klasik örneğini 16.yüzyılda Aşık Çelebi vermiş ve tezkire geleneği 19.yüzyılda Fatin Efendi’ye kadar sürmüştür.

NESİR BİÇİMLERİ

Tezkire
Tarih
Sefaretname
Seyahatname
Siyasetname
Münşeat
Kısas-ı Enbiya
Siyer

Tezkire

Ünlü kişilerin hayat öykülerinin toplandığı kitaptır. Şairlerin yaşam öykülerini anlatan tezkirelere, tezkiretü’ş şuara, din adamlarının yaşam öykülerini anlatanlara tezkiretül evliya, hattatların yaşam öykülerini anlatanlara tezkiretül hattatin, bilginlerin yaşam öykülerini anlatanlara tezkire-i ilmiye, denir.

Tezkireler ilk kez İran edebiyatında ortaya çıkmıştır.

Türk edebiyatının ilk tezkiretü’ş şuarasını Ali Şir Nevai, Mecalisün Nefais adıyla vermiştir. Sehi Bey’in Heşt Behişt, Latifi’nin Tezkiretü’ş Şuara adlı eserleri de tezkire türündedir.

Tarih

Geçmiş olayları, yer, zaman ve kişi göstererek anlatan yazı türüdür.

Sefaretname

Elçilerin yurt dışında yaptıkları gözlemleri, izlenimlerini anlattıkları eserlerdir. Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Sefaretnamesi buna örnektir.

Seyahatname

Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindikleri izlenim ve bilgileri aktardıkları edebi eserlerdir. Gezilip görülen yerlerin tarihi, doğal güzelliklerini toplumsal yaşamlarını, gelenek ve göreneklerini anlatan eserlerdir. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi bu türün en önemli örneğidir. Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’si, Seydi Ali Reis’in Miratü’l Memalik adlı eserleri de bu türe örnektir.

Siyasetname

Devlet adamlarına yöneticilik sanatıyla ilgili bilgiler veren edebi eserlerdir. Hükümdarlar için kaleme alınmış olan bu eserlerde onların sahip olması gereken nitelikler, saltanatın şartları ve kuralları anlatılır. İdeal bir devlet örgütünün nasıl olması gerektiği belirtilir ve kötü yönetimlerin zararlı sonuçları açıklanır ve yöneticiler uyarılır. Vezirler ve emirler için yazılmış siyasetnameler de vardır.

Selçuklu veziri Nizamülmülk’ün, Selçuklu sueltanı Melikşah’ın isteği üzerine kaleme aldığı Siyasetname, Yusuf Has Hacip’in yazdığı Kutadgu Bilig siyasetname türünün en önemli örneklerindendir.

Münşeat

Mektuplardan ya da çeşitli konulardaki düzyazılardan oluşan kitaplar verilen isimdir.

Kısas-ı Enbiya

Peygamberlerle ilgili kıssaların anlatıldığı eserlerdir. Bu alandaki ilk eser 9. Yüzyılda Kısai’nin yazmış olduğu Kısas’ıl Enbiya’dır. Türkçe kısas-ı enbiyanın ilk örneği Rabguzi’nin 1310’da yazdığı Kısasü’l Enbiyadır. Ahmet Cevdet Paşa’nın Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa adlı eserleri kısas-ı enbiya örnekleridir.

Siyer

Hazreti Muhammed’in hayatını ya da halifeler ve hükümdarların savaş ve barış dönemlerindeki uygulamalarını, diğer devletlerle ilişkilerini konu edinen eserlerdir.