Duygu ve düşünceleri dile getirmek için kurulan, herhangi bir yargı bildiren ve bir yüklemi bulunan kelime veya kelimeler topluluğuna cümle denir.
Her cümlede muhakkak yüklem bulunur, yüklemin olmadığı cümle olmaz.
Cümlenin ögeleri şunlardır: yüklem, özne, nesne ve tümleç.
Bir cümlenin temel unsurları yüklem ve öznedir.
Yüklem:
Yargı bildiren çekimli unsurdur.
Yüklem cümlenin temel unsurudur.
Yüklem herhangi bir kip ve şahıs eki alır.
Yüklem bir kelimeden oluşabileceği gibi kelime grubundan da oluşabilir.
Bana bütün dertlerini anlattı.
Çalıştığımız firmanın adıydı bu.
Sana aldığım, eski bir sobaydı.
Usta, bütün eşyaları elden geçirdi.
Baraj yapmak, bizim işimizdir abi.
Elif Şafak’ın hangi romanını okudunuz çocuklar?
Ladin ağaçlarıyla dolu bir ormandı burası.
Özne:
Yüklemde bildirilen işi yapan veya yüklemde bildirilen durumu belirten kelime veya kelime grubudur.
Özne-yüklem bulmak için fiil cümlelerinde yukleme ne, kim soruları sorulur; isim cümlelerinde ise yükleme olan ne, olan kim soruları sorulur.
“Kirli işlerine beni alet etme.” cümlesinde yüklemi bulmak için, yüklem e (alet etme), acele etmeyen kim diye sorulur. Alınan cevap gizli özne “sen”dir.
Volvo’nun yeni modelini yüz otuz bin liraya almış.( Gizli özne “sen”dir.)
Onun tiz seni beni derinden etkilemişti. ( Onun tiz sesi öznedir.)
Bir futbolcu maçtan sonra ne yaptı? (Bir futbolcu öznedir.)
Memleketimizde neler oluyor böyle? ( Neler cümlenin öznesidir.)
Öfke nöbetleri geçiren bir annenin feryadıydı bu. (Bu, cümlesinin öznesidir.)
Sarmaşık, evimizin etrafını sarmıştı. (Sarmaşık, cümlenin öznesidir.)
Nesne:
Öznenin yaptığı işten etkilenen varlık veya durumdur.
Nesneler belirtili ve belirtisiz olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Belirtisiz nesne:
Yükleme sorulan ne sorusu ile bulunur.
“Dağ, fare doğurdu.” cümlesinde fare kelimesi belirtisiz nesnedir. Dağ ne doğurdu diye sorarsak nesneye ulaşırız.
Elinde ne tutuyor şu çocuk? ( ne, belirtisiz nesnedir.)
Takdir alırsam babam bana cep telefonu alacak. ( Cep telefonu, belirtisiz nesnedir.)
Ülkesinde insanlık suçu işleniyor. (İnsanlık suçu, belirtisiz nesnedir.)
b. Belirtili nesne:
Yükleme sorulan neyi, kimi sorularından cevap verir.
Bir sonraki felaketi mi bekleyeceğiz? (Bir sonraki felaketi, belirtili nesnedir.)
Sizi bir yerlerden çıkaracağım galiba. (Sizi, belirtili nesnedir.)
Sigaranın dumanı astım hastası kızımı çok rahatsız ediyor.
Taksi durağını nerede bulabiliriz?
Senin bana ettiklerini ben sana etmeyeceğim.
Otobüsün arka koltuklarını kirletmiş az önce otobüsten inen çocuklar.
Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı):
Yüklemde bildirilen iş ve durumun hangi yöne doğru veya nerede gerçekleştiğini bildiren kelimelerdir.
Yükleme sorulan neye, neyde, neyden, nereye, nerede, nereden, kime, kimde, kimden sorularına cevap veren kelimeler dolaylı tümleçtir.
“Su bardağına sodalı ayran koydular.” cümlesinde “koydular” yüklemine “neye” sorusu sorulur ve “su bardağına” cevabı alınır, ” su bardağına” kelime grubu dolaylı tümleçtir.
Elimde çok çalışmaktan kaynaklanan izler var.
Doktor, bağıran çocuğun kulağından böcek çıkarttı.
Sizden çok mu şey istiyorum çocuklar?
Yüreğinin götürdüğü yere git.
Benim doğduğum köyde çiçekler açmazdı.
Abimin söylediklerinden hiçbir şey anlamadık.
Bu söylediklerini bir de bana anlatmalısın.
Bu kaza bir otobüs durağında gerçekleşti.
Bende Mecnun’dan fazla aşk kabiliyeti var.
Tomarları cebinden çıkardı, bana fırlattı.
Bu makama bu leke yakışmaz.
Zarf Tümleci:
Yüklemde bildirilen işin ne zaman, nasıl, ne şekilde gerçekleştiğini bildiren kelime ve kelime grubudur.
“Yarın akşam hep beraber sinemaya gideceğiz.” cümlesinde “gideceğiz”yüklemine “ne zaman” sorduğumuzda “yarın akşam” cevabını alırız, “yarın akşam” kelime grubu zarf tümleci olur. “gideceğiz” yüklemine “nasıl” sorusunu sorduğumuzda “hep beraber” cevabını alırız. “hep beraber” zarf tümlecidir.
Evlat acısını derinden hissettti.
Kasımpaşa’ya yürüyerek gideceğiz.
Sabahları koşarım ben.
Seni şimdi ne yapayım ben?
Oğlunu görmek için her hafta Ankara’ya gidiyordu.
İş anlaşması yaparken ilgili maddeleri dikkatle okumalısın.
Kapıyı açınca onu karşımda görmeyeyim mi?
Öğretmen yazılı kağıtlarını ne zaman okuyacak?
Neden böyle düşman görünürsünüz yıllar yılı dost bildiğim aynalar?
Mercimek çorbasını nasıl yaptınız?
