KARANLIK DÖNEM
1. ALTAY DÖNEMİ: Türkçenin Altay dillerinden (Moğolca, Tunguzca, Mançuca, Korece, Japonca) henüz ayrılmadığı bir dönemdir.
2. İLK TÜRKÇE DÖNEMİ: Türkçenin Altayca’dan koptuğu ve bağımsız özellikler göstermeye başladığı dönemdir.
3. ANA TÜRKÇE DÖNEMİ: Bu dönem, Türklerin tarih sahnesinde görüldüğü Büyük Hun İmparatorluğu zamanındaki Türkçedir. Bu dönemle ilgili metinler Çin kaynaklarında mevcuttur. Bu dönemle ilgili metinler Çin kaynaklarında bulunmaktadır. Hunlara ait olduğu kabul edilen şiir örnekleri vardır.
II. METİNLERLE TAKİP EDİLEN DÖNEM
1. ESKİ TÜRKÇE:
a.Göktürk Dönemi: Göktürkler zamanında yazılmış olan metinlerdir. 8. Yüzyılda yazılmış olan Orhun Abideleri ilk tarih, hitabet ve anı örneğidir. Bu metinler Türklerin kullandığı ilk alfabe olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.
b. Uygur Dönemi: Uygurlar döneminde yazılan metinler dini içeriklidir, Uygur alfabesiyle yazılmıştır. Bu dönem eserleri Sekiz Yükmek, Altun Yaruk, Irk Bitig, Kalyanamkara ve Papamkara’dır.
c. Karahanlı Dönemi: Bu dönem Türklerin İslamiyet’e girdiği dönemdir. Eserler kısmen Uygur, kısmen Arap alfabesiyle yazılmıştır. İlk İslami eserler olan bu eserler: Kutadgu Bilig, Atebetü’l Hakayık, Divanü Lügati’t Türk, Divan-ı Hikmet’tir.
Eski Türkçeden sonra Türkçe farklı kollara ayrılmıştır. Türkçenin farklı yazı dilleri ile temsil edilebilmesi, Batı Türkçesi ile Kuzeydoğu Türkçesinin şekillenmeye başlamasıyla oluşmuştur.
2.A. KUZEY-DOĞU TÜRKÇESİ: Orta Asya’yla Hazar Denizi’nin kuzeyinde konuşulan Türkçe’dir. 15.yüzyıldan sonra Kuzey Türkçesi ve Doğu Türkçesi (Çağatayca) olarak iki farklı koldan gelişimini sürdürmüştür.
a.Kuzey Türkçesi: Temeli Kıpçak şivesine dayanır. Kıpçakça veya Tatarca olarak da anılır. Kodeks Kumanikus, Husrev ü Şirin Tercümesi, Gülistan Tercümesi gibi eserlerde bu dönemin dil özellikleri görülür.
b. Doğu Türkçesi (Çağatayca): 15.yüzyılda farklılaşmıştır. Orta Asya Türkleri tarafından kullanılan ve günümüze kadar yaşayan yazı dilidir. Ali Şir Nevai, Babür Şah, Ebu’l Gazi Bahadır Han bu yazı dilinin en önemli temsilcileridir.
Çağdaş Dönemde Uygur ve Özbek Türkçesi tarafından temsil edilir.
c. Çağdaş Dönem:Kuzey ve Doğu Türkçesinin Çağdaş Dönem kolları: Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Özbek Türkçesi, Uygur Türkçesi, Tatar Türkçesi
2.B. BATI TÜRKÇESİ: Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan ve Gagavuz Türkleri konuşur. Tarih içinde üç dönemde incelenir.
a.Eski Anadolu Türkçesi: 13-15. Yüzyıllar arasını kapsar. Anadolu’da konuşulur.
b.Osmanlı Türkçesi: 15.yüzyıldan sonra Arapça ve Farsça’nın etkisinde gelişmiştir. 20.yüzyıla kadar devam etmiştir.
c.Çağdaş Dönem: Dört kola ayrılır: Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmenistan Türkçesi, Gagavuz Türkçesi
Türk Dilinin Gelişim Evreleri adlı tabloyu indirmek için aşağıdaki linke tıklayınız.
