Cemile isimli romanında Orhan Kemal toplumsal yaşamın çarpıklıklarını bir aşk kurgusu ile süslemiştir.
Eserin başkahramanı, güzelliği ile dillere destan, 14-15 yaşlarında, annesini küçük yaşlarda kaybetmiş, babası ve abisi ile yaşamakta olan Cemile isimli bir kızdır. Cemile’nin güzelliği başına çeşitli dertler açmış, kendisi ile evlenmek isteyen insanlarla uğraşmak zorunda kalmıştır.
Cemile’nin babası Malik ev işlerine bakmakta; Cemile ise abisi Sadri ile bir fabrikada çalışmaktadır.
O bölgede Çopur Halil adında sonradan görme zengin; zengin olduğu kadar da görgüsüz bir insan olan bu kişi zenginliğine güvenerek Cemile’ye haber göndermiş ve evlenmek istediğini söylemiştir.
Cemile fabrikada katip olarak çalışmakta olan Necati’yi sevmektedir. Necati işinden başka bir şey düşünmeyen dürüst kişilikli ve çalışkan bir delikanlıdır. Necati de Cemile’yi deliler gibi sevmektedir.
Buna rağmen Çopur Halil, Cemile’nin peşini bırakmaya niyetli değildir. Cemile’yi defalarca rahatsız etmekten geri durmaz.
Bir ara Cemile’nin çalıştığı fabrikada bir ayaklanma çıkar. Fabrikadaki makinalar arızalanmaya başlamış, yapılması gereken işler zamanında yapılamamıştır. İşler yapılamayınca işçiler paralarını düzenli olarak almamaya başlamışlardır.
Bu olay deşelenince fabrikadaki ustabaşının bu olayları tezgahladığı anlaşılmıştır. İpliklerin içine zımpara tozu koyan ustabaşı işi yavaşlatarak İtalyan mühendisi kovdurup fabrikayı istediği gibi yönetmeyi planlamaktadır.
Fabrikanın sahibi Numan Rüştü Bey, fabrikada yapılmak istenenleri kavramakta geç kalmamış, ayaklanmaya katılan işçileri işten çıkararak ayaklanmayı bastırmayı başarmış, olayı kışkırtan ustabaşı ve yeğeni kaçarak kendilerini zor kurtarmışlardır. Oyuna getirildiklerini anlayan işçiler ustabaşının kahvehanesini yakıp yıkmışlardır.
Cemile ise fabrika katibi Necati ile evlenmiştir.
Orhan Kemal’in toplumsal olayları fazlasıyla sorguladığı eseri Cemile isimli roman okunmaya değer romanlardandır.
