Atabetü’l Hakayık(Hakikatler Eşiği veya Hakikatler Heybesi)
Bu eser aruzun 3 feûlün 1 feûl kalıbıyla 14 bölüm halinde yazılmıştır. Yazarı Edip Ahmed Yükneki’dir. Başlangıcında münacaat, naat ve dört halifeye methiye vardır. Giriş kısmı beyit, kalanı dörtlük birimiyle yazılan bu eser Doğu(Hakaniye) Lehçesi ile yazılmıştır. Eser, Türk emiri Muhammmed Dad İspehsalar Beye takdim edilmiştir.
Bu eser bir din ve ahlak kitabıdır. O çağda şark edebiyatında yaygın bir nazım şekli haline gelen hikmet tarzının bu eserde de benimsendiği görülüyor. Kitapta, konular bölümlere ayrılmış ve ilgili ayet ve hadislerle desteklenmiştir.
İslami devir Türk edebiyatının ilk şairlerinden olan Edip Ahmet, Türkçeyi bütün incelikleriyle kullanmakla birlikte şairliğinden daha çok bir alim olarak tanınmıştır. Şiirlerinde de his ve duygudan ziyade öğretici yönü ağır basmaktadır. Bazı söyleyişleri bir atasözü gibi dilden dile dolaşan Yükneki’nin Türk halkı üzerinde uzun yıllar süren bir etkisi olmuş ve hakkında söylenen menkıbeler onun şöhretini ölümünden sonra da devam ettirmiştir.
Baştaki münacaat, methiye ve kitabın yazılışının açıklandığı kısımlar kaside şeklinde, dokuz bölüm tutan asıl metin ise dörtlüklerle yazılmıştır. Bu dörtlükler ise a a b a şeklinde kafiyelenen mani tarzındadır.
Birtakım ahlaki öğütler vermek amacıyla yazılan bu eserde bilginin faydası, bilgisizliğin zararı, dili tutmanın yararları, cömertliğin iyiliği, cimriliğin kötülüğü, alçakgönüllü olmanın güzelliği, kibir ve ihtirasın çirkinliği gibi konular işlenmiştir.
İslami devir Türk edebiyatının ilk sanatçılarından olduğu için sanatı dini ahlaki inanışları yayan güzel ve faydalı bir araç olarak kullanmıştır. Şiirlerinde lirizmden çok didaktik bir söyleyiş özelliği görülür.
Eser milli şiirimizin dörtlük birimi ve yarım kafiye çeşidi kullanılarak yazıldığı için edebiyat tarihimiz açısından son derece önemlidir.
Atabetü’l Hakayık, Türk-İslam kültürünün çevresi ve çerçevesi içinde kişilerin eğitimi ve toplumun düzeni için konulmuş olan esasları Türk dili ile ve manzum biçimde telkin ve tavsiye eden bir vaiz ve ahlak kitabı mahiyetindedir.
