Biyografi Türü, Özellikleri, Tarihi Gelişimi

Alanında uzmanlaşmış kişilerin hayat hikayelerini anlatan, onların verdikleri eserleri tanıtan, insanlığa ve ülkesine kazandırdıklarını anlatan metinlere biyografi denir.

Biyografilerin temel amacı bilgilendirmektir.

Biyografik metinlerde anlatılan kişiler tarafsız ve gerçekçi bir şekilde anlatılır. 

Biyografisi anlatılan kişi hakkında araştırmalar yapılır, biyografisi yapılan kişiyi ve onun tanıyan onunla ilgili bilgisi olan kişilerin günlükler, anılar okunur.

Biyografisi anlatılan kişinin önemli ve farklı yönleri tanıtılır.

Biyografi metinleri anlaşılır metinleridir. Yalın, açık, duru, akıcı ve sürükleyici metinlerdir.

Biyografi metinleri kültür ve medeniyet tarihine ışık tutarlar.

Bir tek kişinin biyografisi bütün yönleriyle, derinlemesine ele alan metinlere monografi denir.

Tanınmış kişilerin hayat hikayelerinin romanlaştırılmasıyla oluşturulan metinlere biyografik roman denir. Biyografik romanlar, öğretici metin değildir, edebi metindir. Oğuz Atay’ın hocası Mustafa İnan’ın hayatını anlattığı “Bir Bilim Adamının Romanı” adlı eseri ile Beşir Ayvazoğlu’nun  Yahya Kemal Beyatlı’yı anlattığı Bozgunda Fetih Rüyası adlı eserleri biyografik romana örnektir.

Alanında ünlenmiş kişilerin kendi hayat hikayelerini anlattığı eserlere otobiyografi denir.

Biyografi, Otobiyografi ve Anı Türlerinin Karşılaştırılması:

• Her üç edebi tür de kişisel hayatı konu alan metinlerdir.
• Her üç metin türü de bilgi vermek amacıyla yazılır.
• Anılar kişi merkezliyse betimleyici, olay merkezliyse öyküleyici anlatım ağır basar. Biyografik metinler öyküleyici, betimleyici ve açıklayıcı anlatımla yazılır. Otobiyografik metinler ise ağırlıklı olarak öyküleyici anlatım vardır.
• Anılarda ve otobiyografik metinlerde dil göndergesel işlevinin yanında heyecana bağlı işlevde kullanılırken, biyografide ağırlıklı olarak göndergesel işlevde kullanılır.
• Biyografide başkasının hayatını anlatma söz konusudur. Otobiyografi ve anıda ise kişinin kendi hayatını anlatması söz konusudur.
• Biyografiler üçüncü tekil kişiyle çekimlenmiş geçmiş zaman ve geniş zamanla çekimlenmiş fiiller, yüklemler bulunur. Otobiyografi ve anılarda ise birinci tekil şahısla çekimlenmiş fiiller , yüklemler vardır.
• Biyografiler, anı yazarına göre bütünlüklü, kesintisiz yazılardır. Anı yazarı yaşadıklarından ve şahit olduklarından kendisine göre bir seçme yapar ve bunları birer kesit biçiminde parça parça anlatır.
• Anının merkezinde yazarın kendisi ve çevresi, otobiyorafinin merkezinde yazarın kendisi vardır.

Bir kişinin belirgin yönleriyle tanıtılması amacıyla yazılan kısa metinlere portre denir. Portresi yapılan kişinin fiziksel özellikleri anlatılıyorsa bu portreye fiziksel portre, portresi yapılan kişinin iç dünyası, alışkanlıkları, duyguları anlatılıyorsa böyle portrelere ruhsal portre denir. Portrelerde ağırlıklı olarak betimleyici anlatım kullanılır. Portrelere biyografik metinlerde, monografik metinlerde, mektuplarda, denemelerde, gezi yazılarında, roman ve hikayelerde yerilir.

Türk Edebiyatında Biyografi  Tarihi Gelişimi

Tanzimat’tan önce edebiyatımızda biyografi ile benzer özellikler gösteren bazı türler vardır. Bu türler anlaşıldığında biyografi türü daha iyi anlaşılacaktır. Bu türler

1. Siyer Kitapları: Hz Muhammed (sav)’in hayatını anlatmak amacıyla yazılmış metinlerdir.
2. Kısâs-ı Enbiya: Peygamberlerinin hayatlarının, başlarından geçen olayların ve mucizelerinin anlatıldığı olaylardır.
3. Tezkiretü’l Evliya: Evliyaların hayatlarının ve kerametlerinin anlatıldığı eserlerdir.
4. Menâkıbname: Bir tarikat büyüğünün hayatındaki olağanüstü halleri bir araya getiren eserlerdir.
5. Velâyetnâme: Evliyaların hayatını anlatan mensur eserlerdir.
6. Destânî Hikayeler: İslam için yapılan savaşlarda kahramanlık gösteren kişilerin mücadelelerinin anlatıldığı eserlerdir. Hamzanameler, Battalanameler, Danişmendnameler buna örnektir.
7. Şuara Tezkireleri: Şairlerin hayatlarının, eserlerinin ve edebi şahsiyetlerinin anlatıldığı, şiirlerinden örnekler verildiği eserlerdir.

Türk edebiyatındaki ilk biyografi metinleri şuara tezkireleri(tezkiretü’ş şuara)dir. Türk edebiyatındaki ilk şuara tezkiresi Ali Şir Nevâî’nin yazmış olduğu Mecâlisü’n Nefâis’tir. Anadolu sahasındaki ilk tezkire örneği Sehi Bey’in yazmış olduğu Heşt Behişt adlı eserdir.

Cumhuriyet döneminde yazılan biyografik eserlerin sayısında bir artış görülür.

Günümüzde başta wikipedi olmak üzere birçok site kişilerin biyografilerini anlatmaktadır.