Geçiş Dönemi Özelikleri (X.-XIII.):
# Geçiş dönemi eserleri Karahanlı Türkçesiyle (Hakaniye Lehçesi) yazılmıştır.
# Bu dönemde ortaya konan eserler didaktik (öğretici) özelliğe sahiptir.
# Bu dönemdeki eserlerin temel amacı islamiyetin güzelliklerini ve erdemlerini öğretmektir.
# Geçiş dönemi eserlerinde aruzla hece, beyitle dörtlük iç içedir.
# Arap ve İran edebiyatında görülen nazım şekilleri de zaman zaman kullanılır.
- Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi):
# 11.yy da Yusuf Has Hacib tarafından yazılıp Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’ a sunulmuştur.
# Kutadgu Bilig, Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
# Konusu; toplum yaşamındaki bozuklukları düzeltecek, insanı mutlu edecek yolları bulmak, bu yolları dönemin hükümdarlarına öğütler halinde sunmaktır.
# Eserde ideal devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği anlatılmıştır. Bu açıdan siyasetname örneğidir.
# 6645 beyitten oluşan eser, Türk edebiyatındaki ilk mesnevidir. Az da olsa içerisinde dörtlükler vardır.
# Türk edebiyatında aruz ölçüsüyle yazılan ilk eserdir.
# Alegorik (sembolik) bir eserdir; dört kişi, dört kavramı temsil eder. Küntoğdı (adalet), Aytoldı (devlet), Ögdülmüş (akıl), Odgurmuş (kainat)
# İranlıların ‘’Şehname’’ siyle aynı ölçüde yazılan eser Türk-İslam kültürünün bir sentezidir.
# Didaktik (öğretici) bir eserdir.
- Divan-ı Lügati-t Türk (Türk Dillerinin Sözlüğü):
# Kaşgarlı Mahmud, Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazmıştır.
# İlk Türk sözlüğü, ansiklopedisi ve ilk dil bilgisi kitabıdır.
# Kaşgarlı Mahmud, eserde her Türk boyunun yerleştiği ülkeleri belirtmekle yetinmemiş, her boyun koyun sürülerini ayırt etmek için kullandığı damgaları da biçimleriyle sıralamıştır.
# Eserde Arapça yazılmış 7500 sözcüğün Türkçe açıklaması yer almaktadır.
# Yazar, eserin sonuna Türk Dünyasının ilk haritasını eklemiştir.
# Eserde Türkçe sözcüklerin anlamları verilmekle yetinilmemiş; sözcüğün türü, yapısı, cümledeki kullanımı da gösterilmiştir. Aynı sözcüğün diğer Türk boylarındaki söylenişleri de belirtilmiş, o Türk boylarının yaşam biçimleri ve yaşadıkları coğrafya hakkında bilgiler de eklenmiştir.
- Atabet-ül Hakayık (Gerçeklerin Eşiği):
# Edip Ahmet tarafından Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
# Eserde hem aruz hem hece vezni kullanılmıştır.
# Didaktik bir eserdir. Dini ve ahlaki kurallar; cömertlik, iyilik ve bilginin faydası, cehaletin cimriliğin, kötü huyların zararları üzerine öğütler verilmektedir.
# Edip Ahmet’in bu eseri yazarken Kutadgu Bilig’ ten etkilendiği söylenmektedir.
# Ayet ve hadislere dayanarak İslami ahlakı öğretmeye çalışan eserin giriş bölümünde Allah’a, peygambere ve dört halifeye övgü bulunur. İkinci bölümde Emir Mehmet Bey övülür. Üçüncü bölümde ise kitabın yazılış nedeni belirtilir.
# Eser 46 beyit, 102 dörtlükten meydana gelmiştir.
- Divan- ı Hikmet (Hikmetler Kitabı):
# Eser Hakaniye lehçesiyle Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. Mutasavvıf bir şair ve Yesevilik tarikatının kurucusudur.
# Hece ölçüsüyle yazılan eserin nazım birimi dörtlüktür. Bu dörtlüklerin her birine ‘’hikmet’’ adı verilmektedir.
# İlahi aşk kavramı ilk defa bu eserde işlenmiştir.
# Eserin yazılma amacı halka islamiyeti öğretmektir.
# Eser yarım uyakla yazılmıştır.
# Tekke- Tasavvuf edebiyatının temel kitabı kabul edilir.
# Eser başta Yunus Emre olmak üzere pek çok tasavvuf şairini etkilemiştir.
- Kitab-ı Dede Korkut (Kitab-ı Dede Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan):
# Destandan halk hikayesine geçişin en önemli ürünüdür.
# 12 hikaye ve 1 önsözden oluşan eser Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
# 15.yy da eser yazıya geçirilmiştir. Eserin söyleyeni belli değildir.
# Eserde nazım ve nesir iç içedir.
# Eser didaktik özellik taşır.
# Eserde Müslüman Oğuzların yaşayışları, töreleri ve Hristiyan kavimlerle olan savaşları anlatılır.
# Azeri Türkçesi ile eser oluşturulmuştur.
# Kişiler; destan niteliği taşıyan olağanüstü güçte kişilerdir.
# Dede Korkut hikayelerinin tam nüshası Almanya Dresden’ de bulunmaktadır. Altı hikayenin bulunduğu eksik nüsha ise Vatikan’dadır.
