METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI
Metinler anlatım türlerine, kullanılan dilin işlevine, yazılış amaçlarına, gerçeklikle ilişkilerine göre gruplandırılabilir. Buna göre metinler genel olarak öğretici metinler ve sanatsal metinler olarak ikiye ayrılır.
Sanatsal metinler kendi içinde coşku ve heyecanı dile getiren metinler (şiir) ve olay çevresinde oluşan metinler olarak ikiye ayrılabilir. Olay çevresinde gelişen metinler anlatmaya bağlı metinler ve göstermeye bağlı metinler olarak ikiye ayrılır.
Öğretici metinler; kişisel hayatı konu alan metinler (günlük, anı, biyografi, otobiyografi, gezi yazısı), gazete çevresinde gelişen metinler (makale, deneme, fıkra haber yazısı, röportaj, mülakat), felsefi metinler, tarihi metinler, bilimsel metinler olarak sınıflandırılabilir.
Öğretici Metinlerin Özellikleri
- Açıklamak, bilgi vermek, öğretmek amacıyla yazılır.
- Kelimeler daha çok ilk anlamıyla kullanılır.
- Dil, daha çok göndergesel işlevde kullanılır.
- Verilen bilgiler, yapılan açıklamalar, örneklerle, tanımlarla pekiştirilir.
- Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz ve soyut anlamlarına pek yer verilmez.
- Daha çok ansiklopedilerde, bilimsel kitaplarda ve ders kitaplarında kullanılır.
- Gereksiz söz tekrarına, ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimelere yer verilmez.
- Konuyla ilgili duygu ve düşünceler kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir.
- Her okuyanda benzer izlenimler uyandırır.
- Kişisel hayatı konu alan metinler, gazete çevresinde gelişen metinler, felsefi metinler, tarihi metinler ve bilimsel metinler gibi türlere ayrılır.
Sanatsal Metinlerin Özellikleri
- İnsanların iç dünyasında zevk uyandırmak ve onları etkilemek için oluşturulur.
- Üslup kaygısı ön plandadır, sözcükler mecaz ve yan anlamda kullanılır.
- Kurmaca bir yapısı olan sanatsal metinlerde bireysel yönü öne çıkan işlenmiş, şiirsel ve imgesel bir dil kullanılır.
- Çağrışım ve duygu değeri yüksek olduğundan okuyanların yeni ve farklı anlamlar çıkarmasına elverişlidir.
- Coşku ve heyecanı dile getiren metinler, anlatmaya bağlı metinler ve göstermeye bağlı metinler olarak sınıflandırılabilir.
- Bu metinlerde kullanılan dil, günlük konuşulan doğal dilden farklıdır.
- Sanatsal metinlerde ileti önceden belirlenmiş, kurallaştırılmış, değişmez bir gerçek değildir.
- Sanatsal metinlerde okura kendi düş gücüyle doldurabileceği boş alanlar bırakılır.
- Öyküleme, betimleme, kişileştirme, benzetme, abartma, çeşitli duyulardan yararlanma gibi anlatım teknikleri kullanılır.
Anlatmaya Bağlı Metinlerin Özellikleri
Yaşanmış ya da tasarlanmış gerçeklikten alınan bir olayın, bir anlatıcı tarafından yorumlanıp dönüştürülmesiyle oluşturulur.
“Olay örgüsü” bu metinlerde asıl unsurdur.
Anlatmaya bağlı metinlerde yapı; olay örgüsü, kişiler, yer, zaman gibi birimlerin bir düzen içerisinde verilmesiyle oluşur.
Bu metinlerde ilahî bakış açısı, kahraman anlatıcının bakış açısı ve gözlemci anlatıcı olmak üzere üç tip bakış açısı vardır.
Göstermeye Bağlı Metinlerin Özellikleri
Genel olarak dramatik metinler ve tiyatro olarak adlandırabileceğimiz bu tarz metinlerde, kurmaca olay ve olay örgüsünü, bir sahne düzeninde topluluk önünde canlandırmak esastır.
