TANZİMAT YAZARLARI
ŞİNASİ (1826-1871):
Yeni edebiyatın kurucusudur. Batı tarzı fikirleri ve Batı edebiyatı türlerinin bazıları edebiyatımıza Şinasi vasıtasıyla girmiştir. Şinasi şiirlerinde klasisizmin etkisindedir. Şinasi’nin şiirde yaptığı yenilik şiirin konusundadır. Şiir dilini sadeleştirmeye çalışmıştır. Düz yazıda noktalama işaretlerini ilk kez Şinasi kullanmıştır. Fransızcada manzum olarak Türkçeye çevirdiği bazı şiirleri, asıllarıyla birlikte “Tercüme-i Manzume adlı bir kitapta toplanmıştır. Batı edebiyatı yolunda eser veren ilk Türk sanatçısıdır. Düşüncelerini yalın ve açık bir anlatımla söylemeye, konuşma dilini yazı dili haline getirmeye çalışmıştır. Tanzimat Edebiyatı’nın kurucularındandır. Asıl ününü gazetecilik alanındaki çalışmalarıyla sağladı. Tasvir-i Efkar gazetesinde halkın anlayacağı bir dille yazmanın gerekliliğini savundu. Batı tekniğine uygun tiyatronun ilk örneğini verdi. İlk defa noktalama işaretlerini kullandı. İlk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval gazetesini kurdu.
Eserleri:
Şair Evlenmesi: Batılı anlamda yazılmış ilk yerli tiyatro eseri.
Müntehabat-ı Eşar: Şiirleri
Durub-ı Emsal-i Osmaniye: Atasözleri
Tercüme-i Manzume: La Fontain’den yaptığı fabl çevirisi.
ZİYA PAŞA (1825-1880):
Doğu kültürüyle yetişmiş sonradan Batı’ya yönelmiştir.Dil ve edebiyat üzerinde görüşlerini Londra’da çıkan Hürriyet gazetesinde yayımladığı Şiir ve İnşa makalesinde anlatmıştır. Şiirlerinde konu birliğine ve bütün güzelliğine önem vermiştir. Yenilikçi fikirleri vardır. Ama bu fikirler eserlerinde görülmez. Şiirlerini Divan şiiri üslubuyla yazmıştır. Edebi yönüyle tamamıyla eskiye bağlıdır. Gazeller, kasideler yazmış, edebiyatımızın en önemli terkib-i bend ve terci-i bend yazan şairlerinden biridir. Doğu kültürü ile Batı kültürü arasında ikilemde kalmıştır. Divan şiirini Türk şiiri olarak kabul etmez, ancak Harabat adlı antolojisinde bunun tersini söyler. Sade dili savunur, ama Arapça, Farsça kelime ve tamlamalarla yüklü bir dil kullanır. Sanatçının Batı edebiyatından yaptığı çeviriler de vardır.
Eserleri:
Eşar-ı Ziya: Şiirleri
Zafername: Ziya Paşanın yurdu terk etmesine sebep olan Ali Paşayı yermek için yazdığı bir eserdir, nazım-nesir karışık, hiciv türünde bir eserdir.
Şiir ve İnşa: Edebiyatımızda eski edebiyatımızı eleştiren önemli bir makaledir.
Defter-i Amal: Hatıralarını toplamıştır.
Harabat: Üç ciltlik antoloji olan bu eserde edebiyat hakkındaki görüşleri ve edebiyat bilgileri verilir.
Rüya: Karşılıklı konuşma şeklinde yazılmış, küçük mensur bir eserdir.
Endülüs Tarihi: İki ciltlik bir eserdir.
NAMIK KEMAL (1840-1888):
Şinasi ile tanıştıktan sonra Tasvir-i Efkar gazetesinde yazılar yazmıştır. Döneminin siyasi olaylarının içinde yer almış, devlet kademelerinde yöneticilik yapmış, çeşitli siyasi olayların içinde yer aldığı gerekçesiyle sürgüne gönderilmiştir.
Edebiyatın hemen her türünde yankılar uyandıran eserleriyle Tanzimat döneminin en önemli sanat adamı olmuştur. Genel olarak şekil ve ifade bakımından yeni şiirleriyle vatan, millet, hürriyet ideallerini topluma aşılamaya çalışmıştır. Makale, tiyatro, mektup ve eleştiri alanındaki eserleriyle eğitici yönünü göstermiştir.
Vatan şairi olarak anılan sanatçı eserlerinde çoğunlukla toplumsal konuları; vatan, millet, hürriyet kavramlarını işlemiştir. Sanat toplum içindir, görüşüne bağlıdır.
Şairin mecazlardan, mazmunlardan, söz oyunlarından arınmış bir şiir dili vardır. Namık Kemal tiyatro ve romanlarında Romantizm’den etkilenmiştir.
Eserleri:
Roman: İntibah, Cezmi. İntibah ilk edebi roman, Cezmi ilk tarihi romandır.
Tiyatro eserleri: Vatan Yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Akif Bey, Gülnihal, Celalettin Harzemşah, Karabela
Eleştirleri: Tahrib-i Harabat, Takip, Renan Müdafaanamesi
Tarih Kitapları: Devr-i İstila, Barika-i Zafer, Evrak-ı Perişan, Kanije, Osmanlı Tarihi
ŞEMSETTİN SAMİ (1850-1904):
Daha çok dil alanındaki eserleriyle tanınır. Dilimizin sadeleşmesi için makaleler yazmıştır.
Eserleri:
Roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat ilk yerli romandır.
Oyunları: Seydi Yahya, Besa yahud Ahde Vefa, Gave.
Sefiller ve Robinson Crusoe çevirileri yapmıştır.
Kamus-ı Türki edebiyatımızın önemli bir sözlüğüdür. Diğer eserleri Kamus-ı Arabi, Kamusul Alam, Kamus-ı Fransevi’dir.
AHMET MİTHAT EFENDİ (1840-1913):
Edebiyatın hemen her türünde eser vermiştir. Edebiyatımızda yazı makinesi olarak tanınmıştır. Halka seslenmeyi amaçladığından eserlerini sade bir dille ve hiçbir üslup kaygısı gütmeden yazmıştır. Amacı halkı eğitmek, insanlara bilgi vermek olduğu için , romanlarında edebiyat, tarih, coğrafya,tarım, ekonomi gibi alanlarla ilgili bilgiler vermiştir. Romanlarında anlatım akışını durdurmuş, okuyucuya bilgi ve öğüt vermiştir. Romanları teknik yönden kusurludur.
Eserleri:
Roman: Felatun Beyle, Rakım Efendi, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Paris’te Bir Türk, Henüz On Yedi Yaşında, Dünyaya İkinci Geliş yahut İstanbul’da Neler Olmuş, Dürdane Hanım, Esrar-ı Cinayat, Müşahedat
Öykü: Letaif-i Rivayat, Kıssadan Hisse
Tiyatro: Eyvah, Açıkbaş, Ahz-ı Sar, Çerkes Özdenler
Gezi Yazısı: Avrupa’da Bir Cevelan
AHMET VEFİK PAŞA (1823-1891):
Türkçülük akımının öncülerindendir. Türk dili ve tarihi üzerine çalışmalar yapmıştır. Türk tarihinin Osmanlılardan başlamadığını göstermek amacıyla Ebülgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Türki adlı eserini Türkiye Türkçesine aktarmış, Türkçe kelimeleri ilk defa bir araya toplayarak bir sözlük meydana getirmiştir. Türk atasözlerini bir kitapta toplamıştır. Tarih alanında eserler vermiştir. Halkı tiyatroya alıştırmaya çalışmış, bu amaçla Bursa valiliği sırasında şehirde bir tiyatro binası kurmuş, İstanbul’dan bir topluluk getirtip kendi çevirdiği Moliere piyeslerini oynatmıştır. Moliere’den uyarladığı Zor Nikahı ve Zoraki Tabip Türk tiyatrosunun ilk çeviri oyunlarıdır. Edebiyat dünyasında Moliere’den yaptığı çevirilerle tanınmıştır.
Eserleri:
Oyunlar: a.Moliere’den çevirdiği mensur oyunlar:Don Civani, Dudu Kuşları, İnfial-i Aşk b. Moliere’den çevirdiği manzum oyunlar: Savruk, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi, Adamcıl, Tartuffe
Uyarlama oyunları: Zor Nikahı, Zoraki Tabip, Tabib-i Aşk, Dekbazlık, Meraki, Azarya, Yorgaki Dandini
Tarih alanındaki eserleri: Hikmet-i Tarih, Fezleke-i Tarih-i Osmani
Sözlük: Lehçe-i Osmani
Çeviri: Şecere-i Türki
RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847-1914):
Sanat sanat ilkesine bağlıdır. Genellikle duygusal şiirler yazmış, üç çocuğunun ölümü dolayısıyla yazdığı şiirlerinde karamsar duygular işlemiş, ölüm konusu üzerinde fazlaca durmuştur. Batı edebiyatı yolunda gelişen yeni edebiyatı savunarak bununla ilgili eserler ve makaleler yazmıştır. Zemzeme ve Takdir-i Elhan adlı eserleri yüzünden eski edebiyatın savunucusu olan Muallim Naci’nin çok sert eleştirilerine hedef olmuştur. Bu tartışmalar Edebiyat-ı Cedide akımının doğmasını sağlamıştır. Üstat Ekrem diye anılmıştır.
Eserleri:
Roman: Araba Sevdası (Edebiyatımızda ilk realist romandır. Yanlış Batılılaşmayı Bihruz Bey’in kişiliğinde komik ögelerle işlemiştir.
Şiir: Nijat Ekrem, Nağme-i Seher, Pejmürde, Yadigar-ı Şebap
Tiyatro: Afife Anjelik, Vuslat, Çok Bilen Çok Yanılır, Atala
Hikaye: Muhsin Bey, Şemsa
Edebiyatla ilgili teorik kitap: Talim-i Edebiyat
Eleştiri-Şiir: Zemzeme, Takdir-i Elhan
ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1852-1932):
Şair-i azam diye anılmıştır. Şiirlerini romantizmin etkisinde yazmasına rağmen, sanat için sanat anlayışını benimsemiştir. Taşkınlık, yücelik, söyleyişte tezat şiirlerinin başlıca özelliklerindendir. Şiirde biçimle ilgili asıl değişiklikleri gerçekleştirmiş, Divan edebiyatının bütün kurallarını yıkmıştır. Eserlerinde hayat, ölüm, insanlık gibi konuları işlemiştir. Şiirlerinde ve tiyatrolarında tarihi konular önemli bir yer tutar. Tiyatroları oynanmak için değil, okunmak içindir. Tiyatroları sahne tekniği ve dil bakımından oynanmaya elverişli değildir. Oyunlarının bir kısmı manzum, bir kısmı mensur, bir kısmı da manzum mensur karışık olarak yazılmıştır. Tiyatrolarının konuları çoğunlukla Türk topraklarının dışında geçer. Yaşamındaki en önemli olaylardan biri de eşi Fatma Hanım’ı kaybetmesidir. Bu ölümün etkisiyle ünlü şiiri Makber’i yazmıştır. Sahra adlı şiiri, yeni Türk edebiyatında pastoral şiirin ilk örneği olarak kabul edilir.
Eserleri:
Şiir: Sahra, Divaneliklerim veya Belde, Makber, Ölü, Bunlar Odur, Hacle, Bir Sefilenin Hasbihali, Garam, İlham-ı Vatan
Tiyatro: Macera-yı Aşk, Duhter-i Hindu, Sabr u Sebat, İçli Kız, Tarık, Zeynep, Finten, Nesteren, Eşber, İlhan, Turhan, Hakan, Sardanapal
SAMİPAŞAZADE SEZAİ (1860-1936):
Batılı anlamda ilk gerçekçi öyküleri yazmıştır.
Eserleri:
Roman: Sergüzeşt. Bu yapıtta esir ticaretinin sosyal hayattaki yerinin realist biçimde anlatıldığı romandır. Bir paşanın oğlu ile bir cariyenin aşk öyküsü anlatılmıştır.
Öykü: Küçük Şeyler.Edebiyatımızda Batılı tarzda gerçekçi ilk öykülerdir.
Mensur mersiye: İclal.Yeğeni İclal’in ölümü üzerine yazdığı mensur mersiyeyi, diğer bazı düzyazılarını ve hatıralarını toplamıştır.
Tiyatro: Şir
NABİZADE NAZIM (1862-1893):
Köy yaşamını ve köy insanını konu edinmiştir. Karabibik romanıyla ünlenmiştir.
Eserleri:
Roman: Karabibik.Edebiyatımızda köy yaşamını konu alan ilk romandır.
Zehra: Psikolojik özellikleri ağır basan bir romandır.
Öykü: Yadigarlarım, Zavallı Kız, Haspa, Sevda, Bir Hatıra, Hâlâ Güzel
MUALLİM NACİ (1850-1893):
Divan edebiyatı geleneğinin yeniden canlanmasını sağlamıştır. Batılı tarzda şiir denemelerinde başarılıdır. Eski edebiyat ile yeni edebiyat tartışmalarında, eski edebiyat taraftarlarının lideri durumundadır. Bu tartışmalarda özellikle Recaizade Mahmut Ekrem’e karşı çok ağır eleştirilerde bulunmuştur.
Eserleri:
Şiir: Ateşpare, Şerare, Sümbüle, Füruzan
Eleştiri: Demdeme
Edebiyat bilgileri kitabı: Istılahat-ı Edebiye
Anı: Ömer’in Çocukluğu
Sözlük: Lügat-ı Naci
edebiyatsultani.com
Yukarıdaki yazıyı dosya olarak indirmek için aşağıdaki linke tıklayınız.
