1923 – 1950 ARASI TÜRK ROMANI
* Cumhuriyetin 29 Ekim 1923 tarihinde ilan edilmesinden sonra Türk edebiyatı, 1940 yılına kadar kaynağını XX. yüzyılın başında oluşan “Türkçülük” düşüncesinden alan “Millî Edebiyat Akımı”nın ilkeleri doğrultusunda gelişmiştir.
* Bu dönemde Anadolu’ya açılan yazarlar, Türk insanı ve Anadolu gerçeğini tüm boyutlarıyla romanlarına yansıtmışlardır.
* Toplumsal konuların ağırlık kazandığı romanlarda sade dil benimsenmiştir.
* Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekin, Refik Halit Karay gibi yazarlar, Cumhuriyet Dönemi’nde de toplum gerçeklerini dile getirmişlerdir. Bu dönemde Kurtuluş Savaşı’nı konu alan romanlar arasında Yaban, Ateşten Gömlek,
* Vurun Kahpeye, Sahnenin Dışındakiler, Hep O Şarkı gibi eserler yazılmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki gözleme dayanan gerçekliğin, 1930-1940 yılları arasında toplumcu gerçekçiliğe yöneldiği görülmüştür. Sadri Ertem) ve Sabahattin Ali toplumcu gerçekçiliği bilinçli bir biçimde savunan, 1950’den sonra yetişen yazarlara öncülük eden sanatçılar olarak ortaya çıkmıştır. Yazarlar Çıkrıklar Durunca, Kuyucaklı Yusuf gibi romanlarla bu anlayışa öncülük etmişlerdir.
REŞAT NURİ GÜNTEKİN
* Reşat Nuri Güntekin, realist bir anlayışla genellikle “töre romanları” yazmıştır.
* Hikâye ve romanlarında gözlemlerinden yararlanan yazarın, özellikle Anadolu ile ilgili gözlemleri gerçekçidir.
* Reşat Nuri Güntekin’in eğitimci kişiliği ve Anadolu’yu yakından tanıması, eğitimin o döneme ait tarihine ve bu dönem içinde yaşadığı değişikliklere ışık tutması açısından kendisini ve eserlerini önemli hâle getirmiştir.
* Yazarın romanları eğitimle öyle iç içedir ki Çalıkuşu, Yeşil Gece, Acımak ve Kan Davası gibi romanlarının ana kahramanlarını öğretmenler oluşturmuştur.
Roman: Gizli El, Çalıkuşu, Damga, Dudaktan Kalbe, Akşam Güneşi, Bir Kadın Düşmanı, Yeşil Gece, Acımak, Yaprak Dökümü, Eski Hastalık, Değirmen, Miskinler Tekkesi, Harabelerin Çiçeği, Eski Ahbap, Boyunduruk, Kavak Yelleri, Son Sığınak, Kan Davası
Hikâye: Gençlik ve Güzellik, Roçild Bey, Eski Ahbap, Tanrı Misafiri, Sönmüş Yıldızlar, Leylâ ile Mecnun, Olağan işler
Oyun: Hançer, Eski Rüya, Ümidin Güneşi, Gazeteci Düşmanı, Şemsiye Hırsızı, İhtiyar Serseri, Taş Parçası, Felâket Karşısında, Gözdağı, Eski Borç, İstiklâl, Vergi Hırsızı, Hülleci, Bir Yağmur Gecesi
Gezi Yazısı: Anadolu Notları
1950-1980 DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ROMAN
* Çok partili dönemde Türk romanı siyasi, ekonomik ve sosyal şartların eserlere yansıması açısından çeşitlilik gösterir.
* 1950’li yıllardan itibaren yoksul çevrelerdeki insanların hayatları romanlarda daha geniş şekilde yer bulur.
* Orhan Kemal işçi sorunlarını ve kenar mahallerde yaşanan yoksul hayatı; Kemal Bilbaşar Doğu Anadolu’daki ağa-köylü ya da ağa- memur ilişkilerinin yarattığı problemleri; Samim Kocagöz, Talip Apaydın, Fakir Baykurt gibi toplumcu gerçekçiliğe bağlı kimi isimler köylülerin yaşam mücadelelerini; Tarık Buğra kasaba insanının küçük dünyasını; Ahmet Hamdi Tanpınar gibi isimler de şehirli aydının hayat karşısındaki duruşunu ve iç çatışmalarını romanlarına taşırlar.
SAATLERİ AYARLAMA ENSTİTÜSÜ- AHMET HAMDİ TANPINAR
* Ahmet Hamdi Tanpınar’ı dönemin aydın ve yazarlarından farklı kılan, edebî yaratımlarının toplamında medeniyet sorununu merkeze alarak bütün bir toplumun dinî hayatından, medeniyet anlayışından, millî unsurlarından, çalkantılar karşısındaki duruşundan estetik bir kimlikle bahsetmesidir.
* “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” dört bölümden oluşur: Büyük Ümitler, Küçük Hakikatler, Sabaha Doğru, Her Mevsimin Bir Sonu Vardır. Hayri İrdal’ın öz yaşam öyküsü şeklinde kaleme alınan eser, İrdal’ın çocukluğundan itibaren karşılaştığı durum ve kişileri ironik bir dille anlatır.
ROMAN TEKNİKLERİ
İç konuşma: Yazar anlatmak istediği şeyleri kahramanın kendi ağzından, kafasından geçenler şeklinde okuyucuya verir. Kahraman kendi kendine konuşur gibidir fakat düşünceleri düzenlidir.
İroni: Söylenenin tam tersinin kastedildiği ifadedir. Söylenen ya da yapılan eylem, ciddi görüntüsü altında, karşıt söylenceyi ya da eylemi, çelişki noktasına çekmeyi hedefler. İroni tekniği ile yazar mimik, jest ve tonlama ile söylemek istenenin altını dolaylı bir şekilde çizer.
1950-1980 ARASI TOPLUMCU GERÇEKÇİ ROMAN
* Toplumcu gerçekçi sanatçıların ortak özelliği toplumdaki sınıfsal eşitsizliği dile getirmeleridir.
* 1950-1980 arasındaki toplumcu gerçekçi yazarlar arasında Kemal Tahir, Yaşar Kemal, Samim Kocagöz ve Fakir Baykurt’u saymak mümkündür.
FAKİR BAYKURT
* Fakir Baykurt eserlerinde topluma ve insana dair tüm yaşanmışlıkları yansıtır.
* Eserlerinde her bireyin ait olduğu sınıfa ve mevkiye göre bir dili ve konuşması vardır.
* Fakir Baykurt’un romanları Türk edebiyatının toplumsal gerçekçilik ve Anadolu gerçekçiliğini yansıtması açısından ise ciddi bir önem teşkil eder.
* Romanlarında Türkiye’deki köylü yaşamını halkçı ve devrimci bir bakış açısıyla ele alır.
* Köylünün bilinçaltındaki isteklerini, tepkilerini ve çelişkilerini yansıtır. Bu yönüyle 1950 – 1970 döneminde etkili olan “köy edebiyatı hareketi” nin önde gelen temsilcisi olur.
* Yazar, köy enstitüsü mezunu yazarlardan biri olup bu özelliğini romanlarına çok güçlü bir şekilde yansıtır.
YILANLARIN ÖCÜ
* “Yılanların Öcü”, Anadolu’daki köy yaşamında yüzyıllardır egemenliğini sürdürmüş olan ağa- köylü çatışmasını dile getirir.
* Yazar romanlarında gerçekçilik unsurunu göstermek için bilgi verici konuşmalara yer verir.
* Bu bilgiler genellikle köy dışından gelen kaymakam, müfettiş, öğretmen gibi kişilerin ağzından aktarılır.
* “Yılanların Öcü” ve onun devamı olan “Irazca’nın Dirliği” adlı romandaki Irazca’nın yerel ve bireysel olan mücadelesini yansıtan bildiri şeklindeki konuşmalar bunun bir örneğidir.
* “Onuncu Köy” isimli romanda bu tarz konuşan ya da konuşturulan da köy öğretmenidir.
Roman: Yılanların Öcü, Irazca’nın Dirliği, Onuncu Köy, Amerikan Sargısı, Tırpan, Köygöçüren, Keklik, Kara Ahmet Destanı, Yayla, Yüksek Fırınlar, Koca Ren, Yarım Ekmek, Kaplumbağalar
Hikâye: Çilli, Efendilik Savaşı, Karın Ağrısı, Anadolu Garajı, On Binlerce Kağnı, Can Parası, İçerdeki Oğul, Sınırdaki Ölü, Gece Vardiyası, Barış Çöreği, Duirsbug Treni, Bizim İnce Kızlar, Dikenli Tel
1980 SONRASI TÜRK ROMANI
* 1980 darbesi nedeniyle siyasi, sosyal, askerî, edebî ve kültürel birçok alanda değişiklik yaşanmıştır.
* Köyü, köylüyü ve toplumsal sorunları anlatan romanlar yerine daha çok bireyi konu alan eserler ön plana çıkmıştır.
* Haksızlık, adaletsizlik, zorbalık gibi temalar bu dönemde yerini yeni temalara bırakmaya başlamıştır.
POSTMODERN ROMAN
* Postmodern romanlarda gerçek ve kurgu arasındaki çizgi belirsizleşir.
* Romancı okuyucusunu metnin içine davet eder. Bu tarz romanlarda “oyun” kavramı önemli yer tutar.
* Postmodern romanlarda tarihe, dine ve ideolojiye geri dönüş görülür.
* Yazarlar taraflarını belli etmekten kaçınmazlar. Fakat bu, oyunun bir parçasıdır.
* Romanlarda tarih bir değerler manzumesi olarak değil nostaljik ve egzotik bir özlem tablosunu tamamlamak üzere kullanılır.
* Postmodern romancılar; televizyon, yazılı ve sosyal medya gibi tüm olanaklardan faydalanırlar.
* Romanlarında gizem ve farklılık yaratmak için dil oyunlarına sıklıkla başvururlar.
* Postmodern romanın temel özellikleri arasında; üst kurmaca, metinler arasılık ve çoğulcu bakış açısı (çoklu anlatıcı) vardır.
* Türk edebiyatında postmodern romanlar: Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar”, Orhan Pamuk’un “Kar”, Bilge Karasu’nun “Gece”, Yusuf Atılgan’ın “Anayurt Oteli” ve İhsan Oktay Anar’ın “Puslu Kıtalar Atlası”…
Üst kurmaca, romandaki evrenin kurmaca olduğunun, metinsel bir gerçeklik olduğunun açıkça vurgulanmasıdır.
* Üst kurmaca düzeneği üç şekilde olur:
1. Metnin kuruluşunu, yazılış sürecini olgu içine konumlandırma, ayrıca diğer kurmaca metinleri kısmi olarak yerleştirme
2. Nesnel gerçeklik ile kurmaca ilişkisini/çelişkisini belirginleştirme
3. Modern romanda kimliği örtükleştirilen anlatıcıyı, etkin bir figür olarak belirginleştirme
Metinler arasılık
Metinler arasılığın çıkış noktası, bir yazarın bir eser verene kadar zaten daha önceki metinleri tanıdığı, ister istemez bunların etkisinin olacağı düşüncesidir.
Postmodern bir yazar, eserinde bu etkiyi normal görür ve geçmiş metinlere hatta kendi eserlerine göndermede bulunur.
Postmodernizme göre özgünlük artık mümkün değildir ve söylenecek söz kalmamıştır; iş, artık daha önce söylenmiş sözlere ilaveler yaparak yeni bir ürün ortaya çıkarmaktır. Metinler arası ilişkiler aslında özellikle eski edebiyatımızda sıklıkla kullanılmıştır. Nazire, tahmis, terbi ve iktibas gibi eski şiirimizdeki kimi uygulamalar metinler arası ilişkilere benzetilebilir.
“Postmodern romanın alıntı ve göndermelerinin temel amacı, oyunu çok boyutlu ve ilginç kılmak içindir. Parodi, pastiş teknikleri metinler arasılık başlığının altında kullanılan tekniklerdir.
ORHAN PAMUK
*Orhan Pamuk; Doğu-Batı, kimlik, İstanbul, gelenek-modernlik, darbeler gibi siyasi, kültürel temaların yanı sıra yalnızlık, yabancılaşma, baba-oğul ilişkisi vb. bireysel temaları, romanlarında değişik biçimlerde işler.
*Orhan Pamuk’un tüm romanları yazıyla, edebiyatla uğraşan roman kişileriyle doludur. Örneğin “Cevdet Bey ve Oğulları”nda Refik, Sessiz Ev”de Selahattin Darvinoğlu, “Beyaz Kale”de de Hoca ile Venedikli Köle, “Benim Adım Kırmızı”da ise Enişte Efendi, Kara’dan, padişah için gizlice hazırladığı kitaptaki minyatürlerin her biri için hikâyeler yazmasını ister. “Kar”da ise romanın başkişisi olan Ka, şairdir. Yine Muhtar ve Lacivert şiirle uğraşırken Necip, Türkiye’nin ilk İslami bilim kurgu romanını bitirmeye çalışır. “Masumiyet Müzesi”nin başkişisi Kemal ise Füsun’a duyduğu aşkı ölümsüzleştirmek için ondan kalan eşyaların hikâyesini romancı Orhan’a yazdırır. “Kara Kitap” adlı roman Türk edebiyatı için devrim niteliğindedir. Yazarın şu an sıkı sıkıya bağlı olduğu postmodern anlayış bu kitapta kendini açıkça sergiler. Görünüşte birbiriyle ilgisiz olan hikâyelerden ve anlatılardan oluşan bu eserde, kimlik sorunsalı ön plandadır. Bireysel ve toplumsal kimliklerin sorgulandığı bu romanda arayış teması dikkat çeker. Yalın konusuna rağmen sebep-sonuç ilişkilerini çözmek kolay değildir. Tarih parçacıkları, zaman parçacıkları, değişikliklerle örülü kapalı bir dünya yazarın sevdiği gizem serüvenini ortaya çıkarır.
* 2006 tarihinde Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan Orhan Pamuk, Nobel Ödülü kazanan ilk Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak tarihe geçti.
* Başlıca eserleri: Cevdet Bey ve Oğulları, Sessiz Ev, Beyaz Kale, Gizli Yüz, Yeni Hayat, Benim Adım Kırmızı, Masumiyet Müzesi, Kırmızı Saçlı Kadın, Kafamda Bir Tuhaflık (roman); İstanbul: Hatıralar ve Şehir, Resimli İstanbul- Hatıralar ve Şehir, Babamın Bavulu (anı); Gizli Yüz (senaryo)
TÜRK DÜNYASI EDEBİYATI VE ROMAN
* Kırım, Kazan, Kafkasya ve Türkistan Türkleri 20. yüzyılın başlarında Çarlık Rusya’sı yıkılınca önce kendi millî devletlerini kurmuşlar fakat çok kısa bir süre içinde tekrar istiklallerini kaybederek eskisinden daha şiddetli bir Rus idaresini tanımak zorunda kalmışlardır.
* 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren görülmeye başlanan millî gelişmeler, sadece Türkiye’de değil bütün Türk dünyasında etkisini göstermiştir. Bu gelişmeler, millî bir edebiyatın doğmasına zemin hazırlamıştır.
Türkiye dışında, yapıtlarıyla öne çıkan başlıca yazarlar şunlardır:
Azerbaycan Türk Edebiyatı : Bahtiyar Vahapzade, Muhammet Hüseyin Şehriyar, Celil Mehmet Kulizade
Bulgaristan Türkleri Edebiyatı : Recep Küpçü Kazakistan Türk Edebiyatı : Mağcan Cumabay Kazan Türk Edebiyatı : Ayaz İshaki
Kıbrıs Türk Edebiyatı : Osman Türkay, Özker Yaşın
Batı Trakya Türkleri Edebiyatı : Mehmet Hilmi, Abdurrahim Dede Kosova Türkleri Edebiyatı : Nimetullah Hafız
Kırgızistan Türk Edebiyatı : Cengiz Aytmatov
Kırım Türkleri Edebiyatı : İsmail Gaspıralı, Cengiz Dağcı
Özbekistan Türk Edebiyatı : Abdülhamit Süleymanoğlu Çolpan, Aybek Türkmenistan Türk Edebiyatı : Ata Atacanoğlu
Doğu Türkistan – Uygur Türkleri Edebiyatı: Ziya Samedi Irak Türkleri Edebiyatı : Ata Terzibaşı
Türkiye dışındaki Türkleri konu alan romanlar edebiyatımızda da çok sık konu edilmiştir. Kırım Türklerinin II. Dünya Savaşı öncesinde yaşadığı baskı ve zulümleri anlatan Cengiz Dağcı; Korkunç Yıllar, O Topraklar Bizimdi adlı romanlarında bu konuları işlemiştir. Emine Işınsu; Azap Toprakları, Tutsak, Çiçekler Büyür adlı romanlarında Türkiye dışındaki özellikle Balkanlardaki Türk insanının kimlik ve hürriyet arayışını gözler önüne sermiştir. Faik Baysal, Drina’da Son Gün; Sevinç Çokum, Bizim Diyar adlı romanlarında Balkan Türklerinin çektiği acıları dile getirmiştir.
CENGİZ AYTMATOV
* Kırgız Edebiyatı denince akla ilk gelen isim Cengiz Aytmatov’dur.
Başlıca eserleri: Gün Uzar Yüzyıl Olur (Gün Olur Asra Bedel), Dişi Kurdun Rüyaları, Cengiz Han’a Küsen Bulut, Kassandra Damgası, Dağlar Devrildiğinde / Ebedi Nişanlı (roman), Cemile, Kızıl Elma (Al Elma), Al Yazmalım Selvi Boylum (Selvi Boylum Al Yazmalım), Erken Gelen Turnalar (hikâye).
CENGİZ AYTMATOV-GÜN UZAR YÜZYIL OLUR
• Cengiz Aytmatov’un “Gün Olur Asra Bedel” diğer adıyla “Gün Uzar Yüzyıl Olur” adlı romanı Sovyetler Birliği Dönemi’nde yaşanan sosyal ve kültürel sorunların bir öz eleştirisidir.
• Cengiz Aytmatov bu eserde bugünü ve geleceği ilgilendiren çevre sorunlarını, Amerika ve Rusya’nın insanları nasıl mankurtlaştırdıklarını anlatmıştır. Mankurt, burada geçmişini ve geleneklerini unutanlar için kullanılmıştır.
• Eser, başkahraman Yedigey’dir.
ÜTOPYA
* Tasarlayıcısı için bir ideal ya da karşı ideali temsil eden, düşünsel ve tutarlı bir toplum tasarısı anlamına gelir.
* Bilinen ilk ütopya örneği Platon’un “Devlet”idir.
* Ütopyanın tam karşıtı olan distopya “kötü, hastalıklı ya da anormal olan” anlamındadır.
* Orwell’in “Hayvan Çiftliği” ve “Bin Dokuz Yüz Seksen Dört” isimli eserleri atmosferinde bilim kurguyu andıran makus bir geleceği karakterize ederken ütopik bir toplum anlayışının da antitezi yapılır.
* Aldous Huxley ve George Orwell distopya örneklerini vermişlerdir.
* Suzanne Collins’ın “Açlık Oyunları”, Aldous Huxley’nin “Cesur Yeni Dünya”, “Ada” eserleri George Orwell’ın “Bin Dokuz Yüz Seksen Dört”, “Hayvan Çiftliği” eserleri çok bilinen distopya eserleridir.
* Türk edebiyatında da bu tarz ütopik ve distopik romanlar yazılmıştır: Gülten Dayıoğlu, “Işın Çağı Çocukları”; Çetin Altan, “2027 Yılının Anıları”; Buket
Uzuner, “İki Yeşil Su Samuru Anneleri Babaları Sevgilileri ve Diğerleri”, “Kumral Ada ve Mavi Tuna”; Alev Alatlı, “Schrödinger’in Kedisi” bu tarz romanlardan bazılarıdır.
12.sinif edebiyat roman unitesi ozeti indir.
Hazırlayan: Yeliz Özge Toyman
