EKLER
Kök: Dilin anlamlı en küçük parçasına kök denir. Herhangi bir yapım eki almamış kelime kök halinde demektir.
Örnek: gel, yürü, bakalım, kaçtık gibi kelimeler kök halindedir.
Kökler daha küçük parçalara bölünemez.
Gövde: İsim veya fiil köklerine getirilerek yapım ekleri getirilerek oluşturulur.
Yap-ış-kan
Del-ik
Sil-gi
Ek: Kelimelere eklenerek onlardan anlamlı yeni kelimeler türeten veya kelimelerin cümlede değişik görevler yüklenmesini sağlayan ses veya ses topluluğuna ek denir.
Ekler işlevleri bakımından çekim ve yapım eki olmak üzere iki grupta incelenir:
1)Çekim ekleri
2)Yapım ekleri
ÇEKİM EKLERİ
Kelimelerin cümlede değişik görevler yüklenmesini sağlayan, kelimenin anlamında değişikliğe yol açmayan eklerdir.
A.İsim Çekim Ekleri
a.Durum (hâl) Ekleri
b.İyelik (Tamlanan) Ekleri
c.Tamlayan eki
ç.Çoğul Ekleri
d.Eşitlik eki
e.Vasıta eki
f.Ekeylem
g.Soru eki
A. İSİM ÇEKİM EKLERİ
İsimlere gelerek onların anlamını değiştirmeyen, isimlerin cümle içinde değişik görevlerde kullanılmasını sağlayan eklerdir.
a.Durum (Hâl) Ekleri:
*Yaklaşma Durumu Eki (-a,e):Cümleye yaklaşma ve yönelme anlamı katar.
Gözleri bana döndü.
O mağaraya siz de girdiniz mi?
Denize yıllardır girmiyordum.
*Bulunma Durumu Eki (-da, -de, -ta, -te): Cümleye bir yerde, bir zamanda bulunma, durma, var olma anlamı katar.
Bisküvide palm yapı varmış.
Kasımda kar yağmaya başlar.
*Ayrılma Durum Eki (-dan, -den, -tan, -ten): Cümleye bir yerden ayrılma, çıkma, uzaklaşma anlamı katar.
Evden ayrılalı üç yıl oldu.
Şu kekten bir dilim verir misin?
*Belirtme Hâl Eki (-ı, -i, -u, -ü): Fiildeki işten, hareketten oluşan etkilenen varlığı belirtir.
Bisikleti tamirciden aldım.
Tamirciyi nerede bulabiliriz?
b. İyelik (Tamlanan) Ekleri: Eklendiği kelimenin kime veya neye ait olduğunu gösteren eklerdir.
Ev-im (1.tekil iyelik eki)
Ev-in (2.tekil iyelik eki)
Ev-i (3.tekil iyelik eki)
Ev-imiz (1.çoğul iyelik eki)
Ev-iniz (2.çoğul iyelik eki)
Ev-leri (3.çoğul iyelik eki)
Not: İyelik eki – i ile belirtme hâl eki – i’yi birbirine karıştırmamak için şu yolu takip edelim: -i ekini almış kelimenin başına onun kelimesini getirelim. Mantıklı oluyorsa iyelik eki, olmuyorsa hal ekidir.
Topu taca attı.( belirtme hal eki )
Topu az önce patladı. (iyelik eki)
c.Tamlayan eki (-ın, -in, -un, -ün): Kelimeleri birbirine bağlayarak tamlama kurar.
Zalimin zulmü
Kitabın kapağı
Sütçünün ineği
Odunun kenarı
ç.Çoğul Ekleri (-lar, -ler): İsimlerin çoğulunu yapan ektir.
Kitaplarımı kelepir fiyatına satarken ağladım.
Kerevizlerin tadına baktın mı?
d.Eşitlik eki ( -ca, -ce, -ça, -çe): Eklendiği kelimelere değişik anlam ilgileri katar.
Sence bu gömleklerden hangisi güzel? (sana göre)
Sertçe davranma artık. (durum)
Zekaca hepimizden üstündü. (yönüyle)
Sınıfça maç yapmaya gittik. (topluluk, birliktelik)
Grupça bir karara varıldı. (tarafından)
e.Vasıta eki: İsimlere eklenerek araç anlamı katar. Bunun yanında başka anlamlar da katar.
Bu konuda seninle aynı fikirde değiliz.
Kalemle sıra bir şeyler çizdi.
Kardeşleriyle nereye gidiyordu? (birliktelik)
Yanıma gelmesiyle kalkmam bir oldu. (zaman)
Çocuklarını zorlukla okuttu. (durum)
Pikapla köyüme gideceğim. (araç, vasıta)
f.Ekeylem: İsim soylu kelimelere gelerek onların yüklem olmasını sağlayan ek halindeki fiildir.
İlçemiz çok sessizdi.(sessiz-i-di)
Kurtlar ve kuşlar uykudadır.(uykuda-dır)
Adam da çok cimriymiş.(cimri-y-miş)
g. Soru eki: Cümleye soru anlamı katar.
Saçlarını mı uzatmış?
Televizyondaki hangi belgeselleri izliyorsun?
B. FİİL ÇEKİM EKLERİ
a.Kip Ekleri
b.Kişi Ekleri
c.Ekeylem
ç.Soru eki
a.Kip Ekleri: Fiillere gelerek değişik zaman ve anlam ilgileri katan eklerdir.
Git-ecek (gelecek zaman)
Kaç-mış (miş’li geçmiş zaman)
Konuş-ur (geniş zaman)
Yap-tı (di’li geçmiş zaman)
Oku-yor (şimdiki zaman)
Yap-a (istek kipi)
Yaz-sın (emir kipi)
Bildir-meli (gereklilik kipi)
İzle-se (şart kipi)
b. Kişi (Şahıs) Ekleri: Fiil kiplerinden sonra gelerek eylemi kimin yaptığını gösteren eklerdir.
Yaz-dı-m (1.tekil kişi)
Yaz-dı-n (2.tekil kişi)
Yaz-dı (3.tekil kişi)
Yaz-dı-k (1.çoğul kişi)
Yaz-dı-nız (2. çoğul kişi)
Yaz-dı-lar (3. çoğul kişi)
c.Ekeylem: Herhangi bir kip eki almış fiillere getirilerek onların birleşik çekimli olmasını sağlar.
Kaç-mış-tı (mişli geçmiş zamanın hikayesi)
Gör-ür-müş (geniş zamanın rivayeti)
Sez-di-y-se (dili geçmiş zamanın şartı)
ç. Soru Eki: Cümleye soru anlamı katar.
Ayvalık’a en son ne zaman gittiniz?
Geleceğiniz zaman haber verir misiniz?
YAPIM EKLERİ
İsim veya fiil kök ve gövdelerine getirilerek onlardan anlamlı yeni kelimeler türeten eklerdir. Dörde ayrılır:
a.İsimden İsim Yapım Ekleri
b.İsimden Fiil Yapım Ekleri
c.Fiilden İsim Yapım Ekleri
d.Fiilden Fiil Yapım Ekleri
a.İsimden İsim Yapım Ekleri:
-cı: simitçi, yolcu, dişçi, eskici
-ce: Türkçe, Fransızca
-cağız: cocukcağız, hayvancağız
-cil: evcil, ölümcül, otçul
-li: Ankaralı, ateşli,kabuklu
-lık: çöplük, pislik, senelik
-siz: sensiz, acısız, ağrısız
-daş:meslektaş, vatandaş, sesteş
-er: altışar, beşer, ikişer
-gil: turunçgil, baklagil
-nci:dördüncü, ikinci
-msi:sarımsı, morumsu, mavimsi
-mtırak: yeşilimtırak, acımtırak
-sal:kumsal, duygusal
b. İsimden Fiil Yapım Ekleri:
-len: havalan-, seslen-
-la: sula-, havla-
-leş: yerleş-, güzelleş-
-al: körel-, yönel-, azal-
-l: yüksel-, incel-, kısal-
-mse: özümse-, azımsa-
-se: garipse-, susa-
-ar: morar-, sarar-
-ik: acık-, birik-
-a: oyna-, boşa-, yaşa-
-da: fıkırda-, fısılda-
-kır: hıçkır-, fışkır-
-et: yönet-, kanat-
c. Fiilden İsim Yapım Ekleri:
-gi: bıçkı, silgi
-gın: vurgun, bıçkın
-m: verim, bilim
-n: yayın, akın
-ık: çatık, katık
-k: dilek, istek, ılık
-ak:yatak, kaçak
-ar: yazar, gider
-ıcı: satıcı, soğutucu
-t: binit, geçit
-ı: kazı, ölü
-gan: sıkılgan, çalışkan
-gaç: solungaç, süzgeç
-gıç: dalgıç, bilgiç
-ga: dalga, süpürge
-aç: sayaç, kaldıraç
-man: öğretmen, seçmen
-amak: basamak, kaçamak
-ç: iğrenç, utanç
-ca: düşünce, eğlence
-ş: gidiş, dönüş
-me: konuşma, yazma
-mek: yetişmek, bozuşmak
-meç: demeç, yırtmaç
-mece: bulmaca, bilmece, düzmece
-tı: kazıntı, belirti, uzantı
-ağan: durağan, olağan
d. Fiilden Fiil Yapım Ekleri:
-l: atıl-, sevil-
-n:bakın-, yıkan-
-ş: bakış-, görüş-
-tır:yazdır-, yaptır-
-t: beklet-, arat-
-r:pişir-, doğur-
-ar:çıkar-, kopar-
-ala:eşele-, durala-, silkele-
Ekler adlı dosyayı indirmek için aşağıdaki linke tıklayınız.
