KELİME GRUPLARI (SÖZ ÖBEKLERİ)
En az iki kelimenin belli kurallar içinde bir araya gelerek bir durum, varlık veya niteliği karşılamak amacıyla meydana getirdiği söz öbeğidir.
Belli başlı kelime grupları şunlardır:
1.Deyimler
2.İkilemeler (Tekrar Grubu)
3.İsim Tamlamaları
4.Sıfat Tamlamaları
5.Edat Grubu
6.Bağlama Grubu
7.Ünlem Grubu
8.Unvan Grubu
9. Eylemsi Grubu (Fiilimsi Grubu)
10.Sayı Grubu
11.Birleşik Fiil
Kelime gruplarında önce yardım ögeler, sonra temel ögeler yer alır.
1. DEYİMLER: En az iki kelimeden oluşan, kalıplaşmış, genellikle kelimelerden en az biri gerçek anlamından uzaklaşmış kelime gruplarıdır. Deyimlerde mecazlara ve benzetmelere sıkça yer verilir. Kısa ve özlü anlatımlardır deyimler. Gerçek anlamlı deyimler de vardır.
Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır. Örnekler:
Benim bir sürü derdim var, sen de gelmiş açık yaraya tuz ekiyorsun.
Bir acısı bulunan kimsensin üzüntüsü,birtakım söz ve davranışlarla artırılmamalıdır.
Sana şunu açık yürekle söylüyorum, seni düşünmeden edemediğim bir gecem olmadı.
Özü sözü bir olarak, hiçbir şey saklamaksızın
Bir gün adı çıkarsa hiç şaşmam.
(daha çok kötü) bir ün kazanmak
Ooo Sezai adama dönmüşsün!
düzelmek
Bizi adamdan saymıyor musunuz yoksa!
Birini herhangi bir işte yetenekli saymak
Gerçek anlamlı deyimlere örnekler:
Yükte hafif pahada ağır: taşınması kolay değerli eşya
İsmi var cismi yok: sözü edilen ancak gerçekte var olmayan
*Deyimler genellikle yargı bildirmez, ancak az da olsa yargı bildiren deyimler de vardır:
Dostlar alışverişte görsün: Gösteriş olsun, iş görüyor densin anlamında kullanılan bir deyimdir.
Ayıkla pirincin taşını: Bir işin pek karışık ve içinden çıkılmaz durumda olduğunu anlatmak için kullanılan bir söz.
2. İKİLEMELER (TEKRAR GRUBU): Anlamı güzelleştirmek, anlatıma güç katmak, söze güzellik katmak ve anlamı pekiştirmek amacıyla aynı kelimenin, yakın anlamlı kelimelerin, zıt anlamlı kelimelerin vs. yan yan getirilmesiyle oluşturulan kelime gruplarıdır.
İkilemeler arasında noktalama işareti kullanılmaz.
İkilemeler çeşitli şekillerde oluşturulur. Bunlar:
a. Aynı kelimenin tekrarıyla oluşanlar:
Sabah sabah misafirliğe mi gidilir?
Dükkana doğru hızlı hızlı yürüyordu.
b. Yakın anlamlı kelimelerin yan yana getirilmesiyle oluşanlar:
Eş dost herkes oğlumun düğününe gelmişti.
Yalan yanlış haberlerle milletin zihnini bulandırıyorlar.
Doğru dürüst konuşamadan zil çaldı.
c. Zıt anlamlı kelimelerin yan yana getirilmesiyle oluşanlar:
Az çok başıma gelecekleri tahmin edebiliyorum.
Yağmurdan sonra köyümüze bata çıka vardık.
Yol kenarından irili ufaklı taşları toplayarak oyun oynadık.
d. Biri anlamlı, biri anlamasız iki kelimenin yan yana getirilmesiyle oluşanlar:
Ufak tefek bir adamdı.
Eski püskü bir elbise giymişti.
Akşama kadar eğri büğrü yollardan geçerek Durağan’a ulaştık.
e. Her ikisi de anlamsız sözcüklerin yan yana getirilmesiyle oluşanlar:
Mırın kırın etmeyi bırak da çözüm üret.
Ivır zıvırlarını nereye atmışlardı?
Eften püften meselelerle benim canını sıkıyorsun.
f. Yansıma kelimelerin yan yana getirilmesiyle oluşanlar:
Arabanın ön tarafından gacır gucur sesler geliyordu.
Tenceredeki su beş dakikada fokur fokur kaynadı.
3.İSİM TAMLAMALARI
İki ismin bir anlam ifade etmek üzere bir araya gelerek oluşturduğu söz öbeğidir.
İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki unsur bulunur. Asıl unsur tamlanan, yardımcı unsur tamlayandır. Önce tamlayan sonra tamlanan gelir.
İsim tamlamalarında kullanılan ekler, ilgi eki ve iyelik ekidir.
İlgi eki: -ın, -in, -un, ün
İlgi(tamlayan) eki, kelimeler arasında tamlama yoluyla ilgi kuran ektir.
İyelik eki: Eklendiği ismin bir şahsa ya da nesneye ait olduğunu gösteren ektir.
1.Tekil iyelik eki:-m
2.Tekil iyelik eki:-n
3.Tekil iyelik eki:-ı, -i, -u, -ü
1.Çoğul iyelik eki: -mız, -miz, -muz, -müz
2.Çoğul iyelik eki: -nız, -niz, -nuz, -nüz
3.Çoğul iyelik eki: -ları, -leri
İsim tamlamaları üçe ayrılır:
İsim tamlamaları üçe ayrılır:
a.Belirtisiz İsim Tamlaması: Tamlayanı ilgi eki almayan tamlananı iyelik eki alan isim tamlamasıdır.
kitap kabı
tamlayan tamlanan
trafik işaretleri
kalem kutusu
kitap kurdu
kağıt rengi
b.Belirtili İsim Tamlaması: Tamlayanı ilgi eki alan, tamlananı iyelik eki alan isim tamlamasıdır.
bardağ(ın) iç(i)
şişenin kapağı
tablonun köşesi
kitabımın kapağı
çantamın süsü
c. Zincirleme İsim Tamlaması: Tamlayanı, tamlananı veya her ikisi isim tamlamasından oluşan isim tamlamasıdır.
eşofman takımının arması (tamlayanı belirtisiz isim tamlaması)
kapı kilidinin rengi (tamlayanı belirtisiz isim tamlaması)
saat kulesinin uzunluğu (tamlayanı belirtisiz isim tamlaması)
binanın boya markası (tamlananı belirtisiz isim tamlaması)
okul duvarının uzunluğu (tamlayanı belirtisiz isim tamlaması)
ev hanımlarının kahvaltı keyfi (tamlayanı ve tamlananı belirtisiz isim tamlaması)
4.SIFAT TAMLAMASI: Bir ismin bir sıfat tarafından nitelendiği veya belirtildiği tamlamalardır. Sıfat tamlamalarında önce sıfat sonra isim gelir.
Ona yeni elbiseler almışlardı.
Dört arkadaş her gün İstanbul’a gidiyordu.
Sakin bir çocukluk geçirdim.
5.EDAT (İLGEÇ) GRUBU: Bir isimle bir edatın birlikte oluşturduğu kelime grubudur. Edat grubunda önce isim veya isim unsuru sonra edat gelir.
Vedat sabaha kadar kitap okudu.
Sizin gibi yemeği yemeği güzel yapanı görmedim.
Evime bisiklet ile gidip gelirim.
Denize karşı oturup çekirdek çitledik.
Bana göre bu yaptığın çok yanlış.
Bütün bunları senin için yaptığımı bir anlayabilsen.
Trabzon’a doğru bir yolculuk başladı.
Desteğinizden dolayı size teşekkürü bir borç biliriz.
6.BAĞLAMA GRUBU: İki isim unsurunun bağlaçlarla birbirine bağlandığı kelime grubudur. Bağlama gruplarında genellikle önce isim araya bağlaç sonra bir isim daha gelir. Ancak iki kullanılan bağlaçlarda bağlaç isim bağlaç isim şeklinde olur.
Bu mevsimde çilek ve vişne mi yenir?
Kitap ve defterini yine evde unutmuş.
Annenizin veya babanızın doğum tarihini söyler misiniz?
Trafik kazasından sonra ne beni ne de çocuklarını tanıyordu.
Borç batağından kurtulmak için evini veya arabasını satması gerekiyor.
Hırsız hem çantayı hem bilgisayarımı götürmüş.
7.ÜNLEM GRUBU: Bir ünlem ile bir isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur.
Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
Ya Rab! Milletimize birlik ve beraberlik ver.
Vah çocuğum! Ellerine ne olmuş böyle?
8.UNVAN GRUBU: Şahıs adıyla bir unvan sıfatının veya akrabalık bildiren bir ismin bir araya gelmesiyle oluşan söz öbeğidir. Bu kelime grubunda unvan veya akrabalık adı, kişi adından sonra gelir.
Ahmet Usta, benim bisikletimi tamir etmiş midir?
Necati Bey, bugün çok solgun görünüyor.
Ankara’ya gidersen Kemal amcana uğramayı ihmal etme.
Yarbay Hikmet’in oğlu profesör olmuş, diyorlar.
Mustafa Kaptan ile okyanuslara açılmayı düşünüyoruz.
Acile kaldırılan hastayı Hüsna Doktor muayene etti.
9. EYLEMSİ GRUBU (FİİLİMSİ GRUBU): Bir fiilimsi ve ona bağlı isim unsurundan oluşan söz öbeğidir. Eylemsi gruplarında önce isim unsuru sonra eylemsi gelir. Eylemsi grubu üçe ayrılır:
a. İsim fiil Grubu: Bir isim unsuru ile isim fiilin bir araya gelmesiyle oluşur.
Sabah yürüyüşlerini hiç ihmal etmezdi.
Geceleri gezmeyi ne zaman bırakacaksın?
Böyle konularda tartışmak istemiyordu.
Her gün beş sayfa kitap okumayı alışkanlık haline getirmiş.
b. Sıfat fiil Grubu: Bir isim unsuru ile sıfat fiilin bir araya gelmesiyle oluşur.
Erken öten horozun başını keserler.
Son kullanma tarihi geçmiş malları depoya koyduk.
Sıraların eskimişlerini zımparalayıp boyadık.
O saatte senin geldiğini anlamalıydım.
Başına gelecekleri nereden bilebilirdi ki?
c. Zarf fiil Grubu: Bir isim unsuru ile bir zarf fiilin bir araya gelmesiyle oluşur.
Zaman geçtikçe babasının nasihatlerini anlıyordu.
Otobüs görününce bir el et yeter.
Savunmaları alınmadan cezalandırıldılar.
Tren kalkar kalkmaz bir patlama oldu.
Ali, memleketine gitmeyeli üç yıl olacak.
10.SAYI GRUBU: İki ve daha fazla sayıları ifade etmek için oluşturulan sayı isimleri topluluğuna sayı grubu denir. Sayı grubunda önce büyük sayı sonra küçük sayı gelir. Eğer büyük sayı önde ise ona sıfat tamlaması denir.
Otuz altı yaşında yaşam veda etti.
Babam kırk iki yaşında doçent olmuş.
Bu programı tahminen iki yüz elli milyon kişi izlemiştir.
Üç yüz (sıfat tamlaması)(Sıfat tamlamasında birinci öge küçük niteliği, ikinci öge büyük niteliği gösterir.)
Yüz üç (sayı grubu) (Sayı grubunda birinci öge her zaman daha büyük bir niceliği gösterir.)
11.BİRLEŞİK FİİL: En az iki kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu eylemlerdir. Üç şekilde oluşturulur:
a)Yardımcı Eylemlerle Oluşturulan Birleşik Eylemler: İsim soylu bir kelimenin bir yardımcı eylemle oluşturduğu birleşik fiillerdir. Yardımcı eylemler: etmek, olmak, eylemek, kılmak, buyurmak.
Edebiyatsultani.com adlı edebiyat sitesi sınava hazırlanmamda bana çok yardımcı oldu.
Tehlikenin geleceğini hissettik.
Bu konuda yanıldığımı kabul ediyorum.
Sen mutlu ol yeter.
Cebimdeki elli lira kayboldu.
b. Kurallı Birleşik Fiiller: İki fiilin belirli kurallarla bir araya gelmesiyle oluşan birleşik fiillerdir. Bir araya gelen ikinci fiil kalıplaşmıştır. Dörde ayrılır:
I.Yeterlilik Birleşik Fiili: Fiillere –ebil- getirilerek oluşturulur. -ebil- , asıl fiile “gücü yetme, başarma” anlamları katar.
Okul çantanı taşıyabilecek misin?
Bu kadar işi bitirebilir.
On sekizinci kata yürüyerek beş dakikada çıkabilirim.
“-ebil-” , asıl fiile ihtimal, olabilirlik anlamı da katabilir.
Bir gün ansızın gelebilirim.
Kapı her an çarpabilir.
Yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu “-ama-, -eme-” ile yapılır.
Sizinle Finlandiya’ya gelemeyeceğim.
Karşılaştıkları zorluklara dayanamıyordu.
Güneşe çıplak gözle bakamayız.
II. Tezlik Birleşik Fiili: Fiil kök veya gövdesine getirilen –ıver- ile yapılır. “-ıver-”, asıl fiilin anlamına tezlik, çabukluk anlamı verir.
Çağırdığını duyunca yerinden kalkıverdi.
Şu odunu kır da sobaya atıver.
On beş dakikada çok güzel bir kompozisyon yazıverdi.
Tezlik birleşik fiilinin olumsuzu iki şekilde yapılabilir:
Dediklerimi yapan çocuk bu sefer yapmayıverdi.
Dediklerimi yapan çocuk bu sefer yapıvermedi.
III. Sürerlik Birleşik Fiili: Asıl fiile getirilen “-ekal-,-edur-, -egel-” ile yapılır. Eylemin devam ettiğini belirtir.
Siz gidedurun, ben ardınızdan gelirim.
Onu burada görünce donakaldı.
Siz konuşadurun, biz biraz sonra kalkacağız.
Yunus Emre’nin şiirleri insanlık devam ettikçe okunagelecektir.
IV. Yaklaşma Birleşik Fiili: Asıl fiile getirilen “-eyaz-” ile yapılır. Asıl fiile az kalsın, neredeyse anlamı katar. Bir eylemin gerçekleşmeye yaklaştığını ama gerçekleşmediğini ifade eder.
c.Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller: En az bir tane isim soylu sözcüğün bir fiille birleşmesiyle oluşan eylemlerdir. Bu birleşik fiillerdeki kelimeler genellikle gerçek anlamından uzaklaşır.
İtfaiyeci olmak için binlerce kişi başvurdu.
Sanki her şeyden vazgeçmiş.
Böyle meseleleri kafana takma.
Yürümekten ayaklarına kara sular inmişti.
Hazırlayan: Süleyman Kara
Kelime gruplarını indirmek için aşağıdaki linke tıklayınız.
