Kemal Tahir’in tarihi roman özelliği taşımakta olan romanlarından biri de Devlet Ana‘dır. Büyük beğeni taşıyan eser altı bölümden oluşmakta ve Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemini anlatmaktadır.
Eserimizde olayların genellikle Söğüt’te geçtiğini görmekteyiz. Romandaki olaylar Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda büyük çabaları bulunan Orhan Bey, Osman Bey ve Ertuğrul Gazi’nin çevresinde geçmektedir. Kitabın başlangıcında beyliklerin durumundan bahsedilmektedir.
Demircan, Ertuğrul Gazi’nin at bakıcılığını yapmakta olan bir gençtir. Liya adında bir kızı sevmektedir. Demircan’ın sevgilisi Liya, bir hanı işletmektedir. Bir gün hana Gladyüs adında bir Rum gelir. Gladyüs’ün amacı Türk beyliklerinde karışıklık çıkarmaktır.
Gladyüs Liya’ya göz koyar, bir gün Liya’nın odasına girerek ona tecavüz etmek ister. Gladyüs bu teşebbüsünde başarılı olamaz ,ancak yine de Liya’ya tecavüz etme fikrinden vazgeçmez ve onu takip eder. Liya ile Demircan’ın birlikte oldukları bir gün onlara saldırır. Demircan’ı öldürür ve Liya’ya zorla sahip olur. Yaşanan olayları halk fark eder ve ortalık karışır.
Ertuğrul Gazi ciddi bir hastalığa yakalanarak beyliği oğlu Osman Gazi’ye bırakır. Ancak bey olmak isteyen Ertuğrul Gazi’nin kardeşi Dündar Alp bu duruma rıza göstermez ve planlar yapar. Hatta Bey olmak için Bizanslılarla iş tutmaktan bile geri durmaz.
Demircan’ın Rum Gladyüs tarafından öldürülmesini kabullenemeyen Demircan’ın annesi Bacıbey yanına adamlar toplayarak intikam almak ister. Hem Demircan’ın öldürülmesi hem de Dündar Alp’in ihaneti sebebiyle gerilen ilişkiler Rumlarla çok çetin bir savaşın kapısını aralar.
Kitabın ilerleyen bölümlerinde Osman Bey’in Balkız’a olan aşkı anlatılmaktadır. Balkız Şeyh Edebali’nin kızıdır. Osman Bey Balkız’a kavuşabilmek için çok çileler çekmiştir.
Osman Bey’in Balkız’a olan aşkını öğrenen düşmanları onu kaçırmak istemişler, Balkız’ı istemek için görevlendirdiği Alişar Bey ise Balkız’ı Osman Bey’e istemek yerine kendisine istemiştir. Balkız’ı kendisine alamayan Alişar Bey Osman Bey’in düşmanları ile anlaşarak Balkız’ın kaçırılmasında ortaklık etmiştir.
Kitabın son bölümlerine doğru Balkız kendisini kaçıranlardan kurtularak Osman Bey’e ulaşır ve olayların gerçek yüzünü anlatır. Osman Bey Demircan’ı öldürenlerle Balkız’ı kaçıranların aynı kişiler olduğunu anlar. Bu yapılanların intikamını almak isteyen Osman Bey şiddetli bir çatışmaya girer. Savaşlarla birlikte Osman Bey topraklarını genişletir. Böylelikle ilk fetihler de başlamış olur.
Kemal Tahir, Devlet Ana isimli eserinde Osmanlı Devletini’nin kuruluş aşamasını anlatırken kahramanlar arasındaki aşk ilişkilerini de esere serpiştirerek romanı sürükleyici bir roman haline getirmeyi başarmıştır. Eserde Osmanlı Devleti’nin kuruluş aşamasında katkısı bulunan Yunus Emre gibi manevi dinamiklerden de bahsetmiştir.
