Hikaye örneği
GAMSIZ’IN ÖLÜMÜ
O sabah, ana mektebinin bahçesinde fevkalâde bir telaş ve canlılık vardı. Talebe bayramı günüydü. İlk ve orta mektepler, kafile kafile marşlar söyleyerek sokaklardan geçiyor, şehrin uzak mesirelerine dağılıyorlardı.
En ihtiyar talebesi altı yaşında olan bu ana mektebinin o kadar uzaklara götürülmesine imkân yoktu. Onlar, bayramlarını -kendi minimini ve paytak adımlarıyla- yirmi dakika çeken bir dere kenarında yapacaklardı.
Hazırlık, dehşetti. Bahçe, renk renk elbiselerle canlı bir çiçek tarlasına dönmüştü. Erkek çocuklar, yeni potinlerini siliyorlar, kızlar birbirlerinin saçlarını düzeltiyorlar, çözülmüş kuşaklarını bağlıyorlar, düğmelerini ilikliyorlardı. Altı yaşında bir kız, taş merdivenin basamağına oturmuş, dört yaşında bir öksüz, arkadaşının sökük gömleğini dikmeye çalışıyordu.
Nihayet hazırlık bitti, kafile yola düzüldü. Bir elleriyle, taburda arkadaşlarının elini tutuyorlar, ötekiyle -renkli paketler, minimini sepetler içinde- yiyecekleri, oyuncaklarını taşıyorlardı.
Tabur, sokaklardan geçerken pencereler açılıyor, kadın başları sarkıyor, dükkânlardan satıcılar çıkıyordu.
Bu ana mektebinin bütün gezintilerde olduğu gibi, alay başını yine “Gamsız” çekiyordu.
Gamsız, sarı tüylü ihtiyar bir mahalle köpeğiydi. İnsan gibi anlayışlı, fakat insandan daha vefakâr bir mahlûktu.
Galiba serseri ve kalender meşrebi için ona mahallede “Gamsız” demişlerdi. Fakat hakikatte o, köpeklerin en gamlısı idi, birkaç sene evvel büyük bir mateme uğramıştı. Dört yavrusunun birden zehirlendiğini, gözünün önünde kıvrana kıvrana görmüştü. Onları götüren süprüntü arabasının arkasından uzak mahallelere gitmiş, bir hafta geri dönmemişti.
Onun bir yerde bir kaza eceline uğradığını zannedenler olmuştu. Fakat kalender ve mütevekkil görünüşüne rağmen o, çok gözü açık bir köpekti. Cinsinin düşmanlarını iyi tanır, hatta bazen onlara inanıyor, zehirli ekmeklerini yiyor, tuzaklarına düşüyor görünerek alay bile ederdi. Binaenaleyh onun bir yerde ölüp kalmasına imkân yoktu. Nitekim bir hafta sonra tekrar mahalleye gelmişti. Yalnız biraz daha ihtiyar ve düşkün, uzun sarı tüyleri biraz daha çamurlu, bacakları biraz daha berelenmiş olarak…
Bilmem yalan, bilmem doğru, mahalle kadınları onun için bir vaka anlatırlardı. Gamsız, güya çocuklarının ölümünden sonra yaşamak istememiş… Belediye kulübelerinin karşısında durup boynunu bükmüş, yalvarır gibi kesik kesik uluyarak, çocuklarını öldüren yiyecekten istemiş… Hatta bir defasında zehirlenmiş, fakat ölmemiş… Çok ıstırap çektikten, çok süründükten sonra tekrar ayağa kalkmış…
Gamsız, çocuklarının ölümünden sonra mahalleye darılmış, ana mektebinin arkasındaki viraneye çekilmişti. Sokakta hemen hiç dolaşmaz, yalnız zaman zaman mektebin bahçe duvarından içeri atlar, çocuklarla oynar, öğle vakti onların artıklarını yerdi.
Çocuklara, büyüklerden fazla emniyet ettiği, onlardan esaslı bir zarar gelmeyeceğini bildiği için miydi, yoksa onların da -kendi küçükleri gibi- masum ve müdafaasız mahlûklar olduğunu hissettiği için mi böyle yapıyordu?
Öğretmenler, bu altın sarısı gözlerinde mahzun bir vefa ile bakan, çocukların her nazına, her cevrine tahammül eden ihtiyar sokak köpeğini kovmamışlar, bilâkis gizli gizli himaye etmişlerdi. Hasılı, Gamsız, mektebin hademesi, kapıcısı nevinden bir emektar, küçüklerin en sevgili bir arkadaşı olmuştu.
Ana mektepleri, insan cemiyetlerinin küçültülmüş numuneleri gibidir. Orada da fakirlik, kılıksızlık, aileye ait bir sorun… gibi sebeplerle vakitsiz bir inziva meyliyle “yalnız”lar vardır. Gamsız, bilhassa bu küçük “yalnız”larla arkadaşlık eder, bahçenin bir köşesinde onlarla ağır ağır dolaşırdı. Küçük kalplerinde söylenilemeyecek dertler ve infialler taşıyanlar, onun çamurlu ayaklarını, elleri içine alarak konuşurlardı.
Gamsız, haline göre hasta bakıcılığı bile etmiş, bir gün bahçede koşarken yere yuvarlanan bir minimininin berelenmiş dizini diliyle yalamıştı.
Kafile, artık mahalleden çıkmış, yeşil tarlaların arasından geçen bir ince patikaya düşmüştü. Gamsız, en önde, mağrur ve mütevekkil tavrıyla yürüyordu. Fakat nedense bugün onda bir neşesizlik, anlaşılmaz bir durgunluk vardı.
Nihayet, bayram yerine varıldı. Burası, gölgeler içinde serin bir ırmak kenarıydı. Suların içine yeşil söğütler sarkıyordu.
Küçüklerin velvelesinden çayırdaki kuşlar ürküp kaçmıştı. Şimdi gün onlarındı. Koşuşa çağrışa etrafa dağılıyorlar, ağaçlara tırmanıp çimenlerde yuvarlanıyorlardı. Akşama daha dünya kadar zaman olduğunu hesap edemeyerek kuvvetlerini, neşelerini israf ediyorlar, hatta yiyeceklerini, yemişlerini yemeye başlıyorlardı.
Gamsız da bir aralık canlanmış, çocuklarla beraber oynamak istemişti. Fakat birdenbire durdu, başını kaldırarak acı acı uludu. Sonra yavaş yavaş çekildi, iki büyük taşın arasında kıvrılıp yattı.
Gamsız, hastaydı. Çocuklar, derhal bunu fark ettiler. Yemek götürdüler. O, verilen yiyecekleri yemiyor, ara sıra titizleşiyor, yalnız bırakmaları için yalvarır gibi dişlerini çıkararak hafif hafif bağırıyordu.
Gamsız’ın ıstırabını ve bakışlarındaki perişanlığı öğretmenler de gördüler.
— Yaklaşmayın çocuklar… Hayvandır bu. Belki kudurmuştur, dediler.
Çocukların aldırmadıklarını görerek hademelerden birini nöbetçi bırakmaya mecbur oldular.
Büyücek öğrencilerden biri, -altı, yedi yaşlarında bir kız- birdenbire bir şey hatırlayarak bağırmaya başladı:
— Eyvah, Gamsız’ı zehirlediler… Bu sabah, bir şey almak için bakkala gitmiştim… Köşe başında, süprüntülükte Gamsız’ı gördüm… Öteki köpeklerle beraber bir şey yiyordu… Mutlaka zehirli ekmek yedi.
Öğretmenler, ihtiyar köpekten böyle bir ihtiyatsızlık beklemiyorlardı. Fakat çocuğun dediği doğruydu. Gamsız, bütün zehirlenen köpeklerde görülen ihtilâçlarla kıvranmaya, çırpınmaya başlamıştı.
Çocukların neşesi birdenbire sönmüş, çayıra bir eski mezarlık sükûtu çökmüştü. Bazıları sızıldanıp ağlıyorlardı. Yapılacak bir şey yoktu.
Mektebin pek sevgilisi de olsa, bir köpek yüzünden bir bayramın küçüklere zehir olmasına müsaade edilemezdi. Öğretmenlerden biri:
— Çocuklar, korkmayın… Siz bilmezsiniz… Gamsız, bir kere daha zehirlendi de kurtuldu… Ona bir şey olmaz… Haydi, oyununuza! diye bağırdı.
Küçükleri, yarı zorla dağıtmaya başladılar. Bazıları ağlamaya devam ediyor, bazıları hocanın sözleriyle kendilerini teselli ederek: “Gamsız, gayretlidir… Bir şey olmaz!” diyordu. Hatta küçük ellerini açarak onun için dua edenler bile vardı.
Öğretmenler, nihayet başka bir çare düşündüler. Bayram yerini iki üç dakika uzakta bir başka ağaçlığa nakletmek… Battaniyeler, paketler toplandı ve kafile, Gamsız’ı yalnız bırakarak, hareket etti.
Çocukların arasında derhal gizli bir teşkilât yapılmıştı. Üç beş dakikada bir talebeden ikisi kayboluyor, gizlice Gamsız’ı görmeye giderek ondan haber getiriyordu. Havadis, derhal küçükler arasında yayılıyor, en miniminileri bile bunu öğretmenlerden saklıyordu.
Bir saat sonra yine acı bir haber geldi. Gamsız, ölmek üzere idi. Saklandığı taş kovuğundan çıkmış, mütemadiyen çırpınıyordu. Ağzı, gözü, ayakları kan içindeydi. Artık ne emir, ne tehdit, çocukları zaptedemedi. Hep birden ağlaşıp bağrışarak koşmaya başladılar. Öğretmenler, ikisini, üçünü zorla yakalasa, sekizi, onu kurtulup kaçıyordu.
Mamafih, artık köpeğe yaklaşmadılar. Gamsız’ın çırpınması korkunç bir şeydi. Kâh yerde debeleniyor, ayaklarıyla toprakları kazıyor, kâh kanlı ağzını gökyüzüne kaldırarak, tehdit eder gibi, uğursuz bir sesle uluyordu. Nihayet son bir gayretle toparlandı. İçindeki ateşi teskin için ırmağa doğru koşmaya başladı.
Irmak kenarındaki ince tahta köprünün yanında, beş yaşında iki minimini kız vardı. Bunlar, köpeğin tozu dumana katarak geldiğini görünce korktular. Tahta köprüden karşıya geçmek istediler. Fakat birisi telâşla ırmağa düştü, çırpınmaya başladı.
Gamsız, bu kazayı görünce birdenbire durdu. Yolunu değiştirdi. Tahta köprüye koştu. Çocuğun arkasından suya atıldı. Onu ağzıyla eteğinden yakaladı. Öğretmenler yetişinceye kadar onu suyun yüzünde tuttu.
Sonra, artık takati kesilmiş gibi kendini bıraktı. Bir iki kere daldı, etrafındaki suları köpürttü. Kaskatı kesilmiş vücudu, suyun hafif akıntısına uyarak yavaş yavaş uzaklaştı.
Reşat Nuri Güntekin
Leyla ile Mecnun
Metindeki bazı sözcüklerin anlamları:
binaenaleyh : Bundan dolayı, bundan ötürü, bunun için, bunun üzerine.
cevir : Eziyet, cefa.
ihtilâç : Çırpınma.
infial : Birine içerleme, gücenme, kızgınlık duyma.
mahzun : Üzgün.
mamafih : Bununla birlikte.
meşrep : Yaratılış, huy, karakter, mizaç.
mütemadiyen : Ara vermeden, sürekli olarak.
mütevekkil : Her işini Allah’a veya oluruna bırakmış, kadere boyun eğmiş.
numune : Örnek.
potin : Ayak bileğini örtecek kadar uzun olan, bağcıklı veya yan tarafı lastikli ayakkabı.
teskin : Acı, öfke, heyecan vb. duyguları yatıştırma, dindirmeye çalışma.
Reşat Nuri Güntekin bu hikayesinde çocuksu duyarlılığı ele almıştır. Yazar bu hikâyede çocuğun dünyası ile yetişkinlerin dünyası arasında değerler bakımından oluşan farklılığı, bir mahalle köpeği ile göstermeye çalışmıştır. Bu hikâye, edebiyatımızda ve kültürümüzde hayvan sevgisinin büyüklüğünü de etkili biçimde işlemesi açısından başka bir öneme sahiptir.
Reşat Nuri Güntekin Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarının hikâye türünde de eserler veren yazarlarındandır..
Olay hikâyesi, bir olay çevresinde gelişen ve sonuçlanan hikâyelerdir. Bu hikâye türünde ana olay “serim, düğüm, çözüm” bölümleriyle anlatılır. Olay örgüsü hikâyenin en önemli yapı unsurudur. Kişiler bu olayın çevresinde kurgulanır. Olay hikâyesinde çatışma ön plandadır. Hikâye sürekli bir aksiyon (hareketlilik) içerir. Mekânla kişiler arasında güçlü bir ilişki vardır. Kişi ile kişinin yaşadığı çevre bütünlük gösterir. Gamsız’ın Ölümü hikâyesi, bütün özellikleriyle bir olay hikâyesi örneğidir. Bir köpeğin başından geçen bir olay, birden fazla etkili çatışmayla okura sunulmuş, hikâyenin sonunda da düğüm çözümlenmiştir.
“Yazarın bu hikâyede hangi davranışın doğru olduğunu göstermek gibi bir niyetinin olduğunu düşünmemek gerekir. Hikâyede anlatıcı, çocukları ve köpeği şefkat duygusu ve hayranlık uyandıracak şekilde anlatmasına rağmen diğer insanlar hakkında hemen hemen hiçbir değerlendirici ifadeye yer vermemiştir. Buna karşın yazarın, çocukların gözünden dünyaya bakmayı başarabildiğini ve hikâyeyi kurgulamadaki başarısı ile taçlandırdığını söyleyebiliriz. Görevi dolayısıyla hem öğretmenleri hem de öğrencileri ve onların dünyasını yakından tanıyan yazar, bu iki dünyayı çok iyi gözlemlemiştir. Bu hikâye bir çocuk hikâyesi değildir. Ama Gamsız’ın Ölümü, çocuklar için bir şeyler yazmak isteyen bütün yazarların yolunu aydınlatacak niteliklere sahiptir. Bunların başında da yazarın çocuklara özgü olan saflığı yakalayabilmiş olması gelmektedir.” (Soner Akşehirli, Çocuksu Duyarlılık Kavramı Bağlamında Reşat Nuri Güntekin’in Gamsız’ın Ölümü Hikâyesi)
gamsizin olumu-resat nuri indir.
