Plajdaki Ayna-Sait Faik Abasıyanık

O halde aynayı kıran da sensin diyeceksiniz, bize numara yapıyorsun. Pek âlâ! Aynayı kıran benim. Deli olduğuma karar verildi. Ama zararsızmışım, pek zararsızmışım. Öcümü aynalardan alırmışım. Bunlar doğru değil! Doğrusu şu:

Aynayı kırmamın hiç bir sebebi yoktur. Sebepsiz yere kırdım. Canım sıkıldı, eğlenmek için kırdım bile diyemem. Güzel insanları çirkin gösteriyormuş; ne münasebet efendim. Güzel insanları çirkin gösteren ayna onların derununu tefriş eder. Böyle aynayı plâjlara asamazlar. Yoksa aynada insanların çirkin taraflarını mı görmeğe başladın da… Hani nasıl yazılar aynada ters çıkarsa insanların da tersleri mi gözüküyordu sana, derseniz ben de size felsefeden hiç hoşlanmadığımı, hele böyle dâhiyanesinden iğrendiğimi arz ederim.

Hayır ayna, aynaydı. Böyle haltlar karıştırmazdı. Hangi enayi, onu hangi zamanda icat etmişse etmiş; saçımızı taramak, suratımızda kara var mı diye bakmak burnumuzu silerken biraz sümük kalmış mı diye göz atmak, yahut da:

Diyebilmek için işe yarar. Her nevi kendi kendine konuşmalar istediğimiz kadar ayna vesilesiyle uzatabiliriz. Aynaya bir genç kız baktırır. Bir erkek düşündürtür. Kendi kendine vurgunlara ayna öptürür. İhtiyarlara ölüm, tabut kefen gösterir, veremlilere korkunç ateşlerinin ışığını aynadaki gözlerinde yakalarız. Aynaya düşman kesilmek, onunla dost olmak da mümkün. İnsan isterse pek âlâ bir aynayı kırma sebebini felsefeye edebiyata, ruhiyata, tıbba, sinire yükleyebilir. Benim plâjdaki aynayı kırmamın sebebi ise kat’iyen yoktur. Ama size günümü yazacağım. Oradan bir sebep bulmaya çalışmak pek mânasız olacak ama:

Zeytin ağacının altında bir küçük çocuk oynuyordu. Yanına yaklaştım. Yeşil zeytinleri korku ile bana uzattı.

– Sizin mi bunlar? dedi.
– Benim ya, dedim.
– Ben taş atmadım, dedi, kendi kendilerine düştü bunlar.
– Onlar ne? dedim.
– Acı şeyler, dedi.

Açık mavi gözlerinin kırmızı kirpikleri yanıp yanıp sönüyordu.

Mavi gözlerine beyazlıktan mavileşmiş bir göz kapağı altın ışıklarıyla indi. Büyük büyük dudaklarını uzata uzata:

– Benim babam ölmüş, dedi.
– Nerede ölmüş.
– Muharebede?
– Hangi muharebede?
– İstiklâl muharebesinde.

İçimden dostum, kardeşim, canım, ruhum, evlâdım, ciğerim benim, dedim.

Gözlerini gözüme kaldırdı. İkimiz de mavi mavi baktık.

– Ben, dedi, boyacı olacağım.
– Ne boyacısı?
– Kundura boyacısı.
– Neden kundura boyacısı?
– Ya ne olayım?
– Doktor ol, dedim.
– Olmam, dedi.
– Neden?
– Olmam işte.
– Neden ama?
– Doktoru sevmem ki.
– Olur mu ya? Bak, dedim. Doktor sevilmez olur mu?
– Tabiî sevmem, dedi. Annem hasta oldu. Evimize geldi. Kumbaramızı kırdık. Bütün yirmi beşlikleri ona verdik. Sonra çeyrekler kaldı. Onlarla da reçeteyi yaptırdık. O da zorlan.
– Ama annen iyileşti.
– Annem iyileşti ama paramız gitti. İki gün, yemek yemedim ben.
– Peki, dedim, öğretmen ol.
– Ben mektebe gitmiyorum ki.
– Neden?
– Öğretmen beni dövüyor.
– Neden?
– Yaramazlık ediyorum da ondan.
– Sen de yaramazlık yapma.
– Ben yaramazlık ne demek bilmiyorum ki.
– Öğretmenin yapma dediği şey, dedim.
– Belli olmuyor ki!.. Bir gün arkadaşımın biri “Çamaşırcının piçi!” dedi. Ben de dövdüm onu. Öğretmen de beni dövdü. Ondan sonra hep çamaşırcının piçi diye çağırdılar. Hiç kimseyi dövmedim. Yaramazlıkmış diye. Birkaç gün sonra yanımdaki arkadaşın iki kalemi vardı. Birini aldım. Hırsızsın sen, diye dövdüler. Benim kalemim yoktu, aldım. Sonra o da yaramazlıkmış, hem de çok fena bir şeymiş. Bir daha kimsenin kalemini almam dedim. Defterini aldım. Bu sefer hem dövdüler, hem mektepten kovdular.
– Çok fena yapmışsın.
– Fena yaptım. Ben adam olmak istemiyorum ki.
– Ne olmak istiyorsun ya?
– Boyacı olacağım dedim ya. Ahmet ağabeyim de boyacı.
– Sever misin Ahmet ağabeyini?
– Tabiî severim. Annem de sever. Bazı gece bizde kalır. Para verir bize. Aç bile kalsak o bulur bize ekmek.
– Asıl ağabeyin değil mi?
– Nasıl asıl ağabeyim?
– Bayağı asıl ağabeyin, babanın oğlu değil mi o da?
– Değil tabiî.
– O kimin oğlu?
– Bilmem.
– Kaç yaşında?
– Benden büyük.
– Sen kaç yaşındasın?
– Dokuz.
– O?
– Büyük işte.
– Ne kadar?
– Senin kadar var.
– Ha şu mesele. Peki boyacı olunca nolacak?
– Para kazanacağım.
– Sonra?
– Sonra rakı içeceğim.
– Sonra?
– Sonram yine potin boyayacağım.
– Sonra?
– Sonra sigara içeceğim.
– Sonra?
– Elinin körü!
– Bu lâf ayıp işte. Senin kulaklarını çekerim.
– Anneme söylersem seni.
– Bir de selâm söyle.
Öteden baş örtülü, yüzü yuvarlak, tatarımsı bir kadın geldi.
Çocuk ona doğru koştu.
– Anne, bak zeytin, dedi.
Kadın: – At onları elinden.
Çocuk bir dakika atıp atmamak için düşündü. Bana doğru ilerledi. Zeytinleri kadının:
– Ne yapıyorsun hınzır?
Demesine vakit kalmadan suratıma attı.
Ben güldüm:
– Üzülme hanım, dedim, çocuktur.
Çocuk: – Anne be, dedi, iki saattir beni lâfa, tutuyordu.
Kadın: – Seni sevmiş de konuşuyor oğlum, öyle nobran olma.
– Ben onu sevmedim ki… Ahmet ağabeyim gibi boyacı olacağım dedim. Bana doktor olacaksın sen diyor.
– Bak ne güzel söylüyor.
– O kendisi olsun doktor. Sen bana demiyor muydun? Allah kahretsin o herifleri! Gözlerini toprak doyursun! diye.
– Öyle mi dedim? Allah muhtaç etmesin demedim mi?
– Öyle dedin.

Kadın bana döndü:

– Doğru, etmesin dedim.

Çocuk şimdi arsızlaşmıştı. Annesinin eteklerinde idi. Düşmanca bakıyordu.
– Anne be, dedi, ben boyacı olacağım değil mi?

Kadın: – Başka ne olabilirsin ki?

Çocuk: – Benim babam neciydi anne? dedi.

Çocuk bana:
– Na gördün mü ? Babam da boyacı imiş işte.

Kadına:
– Öyle mi? dedim.

Kadın – Evet, dedi.

Kadın: – Muharebede ölmedi, dedi.

Çocuk: – Sen bana öyle söylemedin miydi anne?

– Kim söylemiş sana muharebede öldü diye?
– Ahmet ağabeyim.
– Ahmet ağabeyinin Allah belâsını versin.
– Ama ekmeği o getiriyor.
– Sus artık, hadi şuradan!

Çocuk yeniden zeytinler toplamıştı. Kadın:

– At o zehir gibi şeyleri, dedi.

Çocuk yine suratıma attı. Anası bu sefer suratına tokadı yapıştırınca hızlı hızlı viraneliğe doğru uzaklaştı. Orada yıkık bir mescit duvarının kenarından:

– Al, herifi de götürsene mahzene, dedi.
Annesi: – Utanmaz, hınzır.

– Rakı alalım mı? dedi.
– İstemez, dedim.
– Paran yok galiba?

İçimi ezen bir şehvet havasını kaçıracağımdan korkar gibi:

– Var var, dedim, ama rakı içmek istemiyorum öğle sıcağında.

– Başka meteliğim yok, dedim.

Güldü. Kollarını boynuma doladı. Dizlerime oturmuştu. Küçük çocuk kulübenin kenarına yığılmış taşlardan yukarda bir deliğe sıkışmıştı. Kafasını uzatmış mavi mavi bize bakıyordu.

– Çocuk? dedim.
Kadın: – Aldırma, dedi. Alışıktır.

Birdenbire kafasını ellerime aldı. Bir hayvan çığlığı ile kıpkırmızı bağırmağa başladı:
Kadın ısılık gibi bir sesle:

– Beş on para at ona sussun. Yoksa susmaz, diyordu.

Evvelâ iki çeyrek attım. Olmadı. Bir çeyrek daha attım. Sonra bir yirmi beşlik attım. Beş dakika bir sükût oldu. Sonra mahzenin içini çın çın öttüren bir zil gibi öttü. Şimendifer düdüğü sesi çıkardı. Gözleri bende idi.

Bir yirmi beşlik daha attım.

– Bir tane daha atmazsan…

Demeğe kalmadı, anası dizlerimden kalktı. Beni bile yere yıkacak bir tokat aşketti. Bana:

Çocuğun küçük kara eli uzandı. Yirmi beşi aldı. Bize arkasını döndü. Şimdi kulakları seslerimize dikilmiş bir köpek gibi yatıyordu.

Oradan âdeta erimiş bir öğle aydınlığına çıktığım zaman şakaklarında bir zonklama vardı. Hemen plâja koştum.

Plâja temizlenmek, bir şeyden silkinmek, ferahlanmak için mi koştum. Hayır, yalnız mahzenden çıkar çıkmaz kuyudan sıcağa çıkarılmış bir testi gibi terlemiştim. En çok kafam terlemişti, parmaklarımı şakaklarımın diplerine sürdüm. Tırnaklarımın ucu tarafından emilen, yahut bana emilir gibi gelen bir ıslaklık duymuştum. Elime baksam bu ıslaklığın ter olmadığını, tepemden kan sızdığını anlayacakmış gibi oldum.

Deniz suyu iyi geldi. İyi gelmesi de mühim bir şey değil. Yalnız şunu anladım da rahatladım ki kafamdan sızan kan değil, termiş. Öyle olsa deniz kıpkırmızı kesilirdi. İşte deniz suyunun yalnız bu faydası oldu. Yoksa hâlâ şakaklarım zonkluyordu. Hâlâ serinliğin; denizin içinde terliyordum. Hâlâ o abdesthane kokulu, serin, çok serin bir mahzen havası, gözlerini bize dikmiş mavi gözlü, elleri arpa ekmeği gibi kara ve çatlak çocuk bir duman halinde, ama; ne zaman istesem vücut haline getirebileceğim bir ruh halinde beynimle gözüm arasında bir yerde uçuyordu. Durmadan geziniyordu.

Şimdi size aynayı kırmamın sebebini buldum gibi gelir. Bana sen aynada kendini apaçık bütün vuzuhiyle, çirkinliğiyle, pisliği adiliği ile görmüşsün. İşte onun için de… Şiddetle hayır, derim. Siz gülümser aynada bütün insanlığı, bütün çirkinliği ile kendi vasıtanla sezer gibi olduğun için, insanların bütün denaetlerini, sefaletlerini… Vallahi de hayır, billâhi de hayır.

O halde sen bayağı delirmişsin, diyeceksiniz. Neden böyle söylüyorsunuz canım? Bir plâjın pis aynasını hiçbir şey düşünmeden, şuursuzca eğilip yerden bir taş alarak, hatta o taşı denizin durgun yüzünde dört beş kere sektirmek içinmiş gibi alarak, aynayı isteyerek bile değil kazara da denemez, şöylece kırıvermek… Neden olmasın?

Ben başka yoldan vapur iskelesine gitmek için yolu çok uzun, kendimi çok yorgun buldum. Ağacın altında geceyi bekledim, sarı bir ay doğdu. Gazinolardan sesler, kahkahalar, şarkılar gelmeğe başladı. O zaman elimi saçlarıma attım ki karmakarışıklar. Tarağımı çıkarıp saçlarımı taradım. Bir cigara yaktım. Dudağıma bir vals yapıştırdım. Pantolonumun cebine ellerimi soktum. Plâjın önünden ıslık çalarak, herkes gibi, mesut bir adam gibi, aynayı kıran ben değilmişim gibi geçtim.

Sait Faik Abasıyanık, Mahalle Kahvesi, Varlık Yayınları, Sayı 45, Ocak 1950

Hikâyenin Değerlendirilmesi:
Bir anlık öfkenin insana neler yaptıracağını anlatıyor.
Hikayede olaylar üç kişi etrafında gelişmektedir. Bu kişiler; adam, kadın ve çocuktur.
Plajdaki Ayna, edebiyat metinlerinde aynanın sadece somut bir nesne olarak yansıtma işlevini görmediğini, insanın iç dünyasına, benliğine, zihin dünyasına dair yoğun bir işaret alanı sunduğunu gösteren bir metindir. Özellikle su ve yüz olarak kurulan ayna imgesi, kişinin benliğindeki ve başkasının yüzündeki derinliklerini, bu derinlikteki gizlilikleri, çelişki, çatışma ve korkuları sezmenin hatta anlamanın göstergesi olmaktadır. Anlatıcı, benlik bütünlüğünü tamamlayamadığı için aynaları kırmakta, kendini hatalarıyla kabul etmemekte ve hatalarından

kaçarak, hatalarını görmezden gelerek yok saymaya çalışmaktadır. Lakin ne çocuğun bakışları / yüz aynası ne arınmaya çalıştığı deniz ne de kendi aynası hatalarını yok saymasına izin vermektedir. Bu bağlamda benlik bütünlüğünü kazanamamış, kendini her yönüyle kabullenememiş toplumsal değerlerle çatışmalı olan birey ortaya çıkmaktadır.

Kaynak:
DURUKAN, Ş. (2017). Sait Faik‟in Aynasından Benliğin Yansıması: “Plajdaki Ayna”. Uluslararası
Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(3), 1556-1563.