Don Kişot, şövalyeliği alaylı bir tarzda eleştiren bir eserdir.
Cervantes’in yaşadığı yüzyılda (16.yüzyıl) şövalye romanları revaçtaydı. Cervantes, şövalyelerin başlarından geçtiği söylenen olayların gerçekten uzak olduğunu dile getirmek istemiştir.
Romanın baş kişisi Don Kişot bazen gülünç bazen de vakur ve haysiyet sahibi bir insandır. Yazarın onu gülünç durumlara soktuğu durumlarda ona pek sempati duyduğumuz söylenemez.
Don Kişot’u okuyucunun gözünde sevimli kılan şövalyelik taslaması değil, kurduğu hayallerdir. Bu eser, alayın şefkat ve anlayışla yumuşatıldığı, mizahın sevgi ve merhamete çok yaklaştığı, insani ve öğretici bir komedidir.
Don Kişot, gerçek ve hayalin çarpışmasıdır.
Cervantes bu eserinde bizi döneminde yazılan diğer eserlerin gerçek olmayacağını söylemeye çalışıyor, onlara güvenilmeyeceğini belirtiyor.
İspanya’da 16.yüzyılda La Mancha bölgesindeki küçük bir köyde, genç kız ve hanımları, karşılaştıkları tehlikelerden kurtaran, devlerle çarpışıp ejderhaları öldüren romantik çağların şövalyelerinin hayat hikayelerini okuyan Alonson Quijano (Don Kişot) adında birisi yaşar. Kendisini bu tür edebiyata kaptırmıştır. Şövalyeliğin tekrar canlandırılmasını ister. Kendine eski bir zırh, elbise, paslı bir kılıç, başına miğfer olarak geçirmek için bir berber tası alır. Rozinante adını verdiği işi bitmiş bir ata binerek macera arayışına başlar. Okuduğu romanlardaki şövalyeler aşık olarak gösterildiği için görmediği ve hakkında hiçbir şey bilmediği basit ve kaba bir köylü kızını (Dulcinea) kendi sevgili olarak seçer. Onu hayalinde dünyadaki en güzel ve erdemli bir kadın olarak canlandırır. Uğradığı hanı hayalinde şato olarak canlandırır. Lorttan, yani hanın sahibinden kendisini törenle şövalye yapmalarını ister. Han sahibi Don Kişot’un akli melekelerinin yerinde olmadığını varsayarak onu bu isteğini yerine getirir. Köyüne dönerken Don Kişot, Sancho Panza adında bir köylüye rastlar. Ona uşak ve yardımcısı olmasını ister karşılığında ona büyük vaatlerde bulunur.
İkisinin başından da gülünç ve tuhaf maceralar geçer ve bunlar kötü şekilde sonuçlanır. Bunlardan biri yel değirmenine saldırmalarıyla ilgilidir. Yel değirmenini döner kollu dev sanırlar ve ona saldırmak için uygun zamanı beklerler ve bu sırada gelen ürkütücü seslerin imalathanedeki makinelerden geldiğini anlarlar.
Romanın sonuna doğru Don Kişot yatağa düşer ve akli dengesi yerine gelir. Sancho eski hayallerinin peşinden gitmelerini söylese de Don Kişot bunu reddeder, vasiyetini söyler ve son nefesini verir.
İki kitaptan oluşan bu eserin ilk kitabı 1605’te basılır ve eser ülke çapında meşhur olur.
