NOKTALAMA İŞARETLERİ

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Yazıda anlamın sağlanabilmesi için okuyucunun yapması gerekenleri belirten işaretlerdir.

Nokta (.)

Cümlenin sonuna konur:

Kardeşim müzik dinliyor.

Bazı kısaltmaların sonuna konur:

Dr.(doktor), Prof. (profesör), Cad. (cadde), s. (sayfa)…

Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur:

5. (beşinci), 24. (yirmi dördüncü)

Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veye çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur:

3, 5 ve 9. maddeler ticaretle ilgilidir. 15-16.yüzyıl arasında yaşamıştır.

Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur:

I.A.1.a.

Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

12.03.2008

Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz:

12 Ağustos 1980, 30 Kasım 1900

Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

Otobüs 08.45’te kalktı. Toplantı 15.00’te başlayacak.

Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur:

548.982

Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır:

4.7=28

Virgül (,)

Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur:

Çantasını, kitaplarını, kalemlerini ve defterlerini masanın üstüne koydu.

Anlamca birbiriyle ilgili cümleleri ayırmak için konur:

Eve gitti, üstünü değiştirdi, sofraya oturdu ve yemeğini yedi.

Cümlenin temel yargısından uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur:

Yazar, toplumsal problemleri güçlü gözlem yeteneğiyle başarılı bir şekilde yansıtmıştır.

Cümle içinde açıklama bildiren ve cümlenin asıl ögesi olmayan sözleri ayırmak için konur. Yani cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur:

Bu hikayeyi, Pembe İncili Kaftan’ı, çok beğenmiştim.

Ceyda Hanım, hiç sanmam ya, bu akşam bize gelebilir.

Tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerden sonra konur:

Arkadaşlarımla maç yapacağım, dedi.

Konuşma çizgisinden önce konur:

Babası ona,

– Ödevlerini yap, dedi.

Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren hayır, yok, evet, peki, pekala, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur:

Peki, hemen geliyorum.

Hayır, şimdi olmaz.

Hayhay, ne zaman isterseniz yaparım.

Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:

Sayın Başkan,

Değerli Konuklar,

Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için konur:

45,3 (kırk beş tam, onda üç)

Yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur:

Halid Ziya, Mai ve Siyah, İnkılap Yayınları, İstanbul, 1980.

Metin içinde ve, veya, veyahut bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz:

Çarşıya gitti ve pantolon aldı.

Ayakkabılarını veya terliklerini getir.

Baban veyahut annen gelsin.

Metin içinde tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:

Hem suçlu hem güçlü.

Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin.

Ne kızı verir ne dünürü küstürür.

Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılan da/de bağlacından sonra virgül konmaz:

Bu yazıyı ben de okuyamadım. Adana da çok nemli illerimizdendir.

Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:Akşam, yine akşam, yine akşam,Göllerde bu dem bir kamış olsam!
Şart ekinden sonra virgül konmaz:

Kitabı okusaydın sana bıraktığım parayı görürdün.

Noktalı Virgül (;)

Aralarında şekilce ve anlamca ilişki bulunan cümleler arasında kullanılır:

Söz var, iş bitirir; söz var, baş yitirir. At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.

İki cümleyi birbirine bağlayan “ama, fakat, ancak, yalnız” gibi kelimelerden önce kullanılır:

Her söylediğin doğru olsun; fakat her doğruyu her yerde söyleme.

Cümle içinde veya sıralamalarda virgüllerle ayrılmış tür veya grupları birbirinden ayırmak için kullanılır:

Yazılı kompozisyon türleri arasında roman, öykü, makale, deneme, biyografi; sözlü kompozisyon türleri arasında ise konferans, panel, forum, sempozyum ve açık oturum sayılabilir.

Pazardan elma, ayva, armut; soğan, sarımsak ve maydonoz aldım.

Özneyi kendisinden sonra gelen virgülle bağlı kelimelerden ayırmak için kullanılır:

Edebiyat, müzik, resim ve tiyatrodan daha etkili bir sanattır.

İki nokta (:)

Bir cümleden ya da kelimeden sonra açıklama yapılacaksa, örnekler sıralanacaksa o cümle ya da kelimenin sonuna konur:

Sıfatların özellikleri şunlardır:

Tırnak içine alınmış, başkasından aktarılan sözlerden önce kullanılır:

Atatürk: “Geldikleri gibi giderler.” demiştir.

İki nokta matematikte bölme işaretini belirtmek için kullanılır:

20:5=4

Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konur:

Öğretmen: Anladınız mı çocuklar?

Öğrenciler: Anladık öğretmenim.

Üç Nokta ( … )

Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:

Serdar içeriye öyle bir girdi ki…

Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur:

Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz.

Şoför A…’ya yaklaşmakta olduğumuzu söyledi.

Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konur:

… derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler gelmeye başladı…

Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur:

Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz!

Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur:

Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:

— Koca Ali… Koca Ali, be!..

Not: Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir:

Gök ekini biçer gibi!.. Başaklar daha dolmadan.

Nasıl da akşam oldu?.. Nasıl da yavrucaklar sustu?.. Nasıl da serçecikler yuvalarına sığındı?..

Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda kullanılır:

— Yabancı yok!

— Kimsin?

— Ali…

— Hangi Ali?

— …

— Sen misin, Ali usta?

— Benim!..

— Ne arıyorsun bu vakit buralarda?

— Hiç…

— Nasıl hiç? Suya çekicini mi düşürdün yoksa!..

— !..

Not: Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.

Soru İşareti ( ? )

Soru bildiren cümle ay da sözcükten sonra soru işareti konur:

Ödevlerinizi yaptınız mı?

Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur:

Sandık görevlisi başını kaldırıp:

— Adınız?

Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır: Yunus Emre (1240 ?-1320), (Doğum yeri: ?) vb.

1496 (?) yılında doğan Fuzuli…

İstanbul’dan İzmir’e arabayla üç saatte (?) gitmiş.

Not: mı / mi ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci olduğunda cümlenin sonuna soru işareti konmaz:

Sabah oldu mu onu ararız.

Hava karardı mı içimi bir hüzün kaplar.

Not: Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:

Muğla’ya mı gideceksin, Antalya’ya mı gideceksin?

Niye geldin, ne kadar kalacaksın?

Ünlem İşareti ( ! )

Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ifadelerin sonuna konur:

Eyvah otobüsü kaçırdık!

Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:

Ey Türk Gençliği! Birinci vazifen Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini muhafaza ve müdafaa etmektir.

Aman, elini çabuk tut!

Not: Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir:

Arkadaş, hızlı olmazsan geç kalacağız!

Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır:

Ne kadar zeki (!) bir insan olduğun verdiğin cevaptan belli.

İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş (!).

Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.

Kısa Çizgi ( – )

Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:

Şairimiz, şiirin sevgiliye seslendiği zaman gerçek değerini bulacağını savunuyor. Oysa son şiir kita-
bında sevgiliye dair tek bir şiir yok. Şimdi ben sorarım bu şairimize: Şiirlerini mi değiştireceksin, düşüncelerini mi?2. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur, bitişik yazılır:

Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayırmak için kullanılır:

ver-gi, top-lu, kitap-çı-lık

Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır:

al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır- vb.

İsim yapım eklerinin başına, fiil yapım eklerinin başına ve sonuna konur:

-ak, -den, -ış, -lık; -ımsa-; -la-; -tır- vb.

Heceleri göstermek için kullanılır:

a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lık vb.

Arasında, ve, ile, ila, …-den …-e anlamlarını vermek için kelimeler veya sayılar arasında kullanılır:

Amasya-Çorum yolu, Türk-İngiliz ilişkileri, Ural-Altay dil grubu, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 09.00-10.00, Trabzon-Galatasary karşılaşması, Manas Destanı’nda soy-dil-din üçgeni, 1914-1918 Birinci Dünya Savaşı, Türkçe-İngilizce Sözlük vb.

Not: Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz:

Yirmi yirmi beş yıl. Üç beş kişiyle dertleştik.

Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır:

50-20=30

Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır: -10 °C

Uzun Çizgi (—)

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.

— Daha önce Sarfranbolu’ya gittin mi?

— Hayır, gitmedim.

Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir:

Cavidan Hanım — Akşama size yeşil fasulye yemeği yaptım.
Hüsnü Bey — Daha iki gün önce yedik.

Not: Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz.

Kayseri’ye giderken yolculardan biri:

“Yangın var, otobüs yanıyor.”

Eğik Çizgi ( / )

Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konur:

Ne hasta bekler sabahı/Ne taze ölüyü mezar/Ne de şeytan bir günahı/Seni beklediğim kadar

Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur:

Karanfil Sokağı No.: 24/6 Çankaya / ANKARA

Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

25/11/1969, 15/09/1984 vb.

Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır:

-a /-e, -an /-en, -lık /-lik, -madan /-meden vb.

Matematikte bölme işareti olarak kullanılır:

70/2=35

Fizik, matematik vb. alanlarda birimler arası orantıları gösterirken eğik çizgi araya boşluk konulmadan kullanılır:

g/sn (gram/saniye)

Ters Eğik Çizgi ( \ )

Bilişim uygulamalarında art arda gelen dizinleri birbirinden ayırt etmek için kullanılır:

C:\Belgelerim\Türk İşaret Dili\Kitapçık.indd

Tırnak İşareti ( “ ” )

Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır:

Atatürk: “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” demiştir.

Not: Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır:

“İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar.

Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır:

Yeni bir “barış taarruzu” başladı.

Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları tırnak içine alınır:

Bugün öğrenciler “Kendi Gök Kubbemiz” adlı şiiri incelediler.

Not: Tırnak içine alınan sözlerden sonra gelen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılmaz:

Elif Şafak’ın “Bit Palas”ını okudunuz mu?

Bilimsel çalışmalarda künye verilirken makale adları tırnak içinde yazılır.

Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’ )

Tırnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanılır:

Edebiyat öğretmeni “Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi var mı?” dedi ve Faruk Nafiz’in bu güzel şiirini okumaya başladı.

Denden İşareti (“)

Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt alta gelen aynı sözlerin, söz gruplarının ve sayıların tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır:

a. İsimden İsim Yapım ekleri

b. İsimden Fiil ” ”

c. Fiilden Fiil ” ”

ç. Fiilden İsim ” ”

Yay Ayraç ( )

Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ek bilgiler için kullanılır. Yay ayraç içinde bulunan ve yargı bildiren anlatımların sonuna uygun noktalama işareti konur:

Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz.

Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır:

Yunus Emre’nin (1240?-1320)…

İmek fiilinin (ek fiil) geniş zamanı şahıs ekleriyle çekilir.

Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır:

İhtiyar – (Yavaş yavaş Kaymakam’a yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın…

Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye bilgilerini göstermek için kullanılır:

Cihanın tarihi, vatanı uğrunda senin kadar uğraşan, kanını döken bir millet daha gösteremez. Senin kadar kimse kendi vatanına sahip olmaya hak kazanmamıştır. Bu vatan ya senindir ya kimsenin. (Ahmet Hikmet Müftüoğlu)

Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.
Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır:

Adam, zeki (!) olduğunu söylüyor.

Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır:

Fuzuli 1496 (?) yılında doğmuştur.

Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ayracı konur:

I) 1) A) a)

II) 2) B) b)

Köşeli Ayraç ( [ ] )

Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır:

Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.

Metin aktarmalarında, çevirilerde, alıntılarda çalışmayı yapanın eklediği sözler için kullanılır:

“Eldem, Osmanlıda en önemli fark[ın], mezar taşının şeklinde ortaya çık[tığını] söyledikten sonra…” (Hilmi Yavuz)

Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır:

Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]

Kesme İşareti ( ’ )

Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır:

Kurtuluş Savaşı’nı, Atatürk’üm, Türkiye’mizin, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nın, Mehmet Emin Yurdakul’dan, Kâzım Karabekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mış, Ahmet Cevat Emre’dir, Namık Kemal’se, Şinasi’yle, Alman’sınız, Kırgız’ım, Karakeçili’nin, Osmanlı Devleti’ndeki, Cebrail’den, Çanakkale Boğazı’nın, Samanyolu’nda, Sait Halim Paşa Yalısı’ndan, Resmî Gazete’de, Millî Eğitim Temel Kanunu’na, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği’ni, Eski Çağ’ın, Yükselme Dönemi’nin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’na vb.

Onun için Batı’da bunlara birer fonksiyon buluyorlar.

1919 senesi Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a çıktım.

Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kesme işareti kullanılır:

Hisar’dan, Boğaz’dan vb.

Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiğinde büyük harfle yazılan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek alması durumunda kesme işareti kullanılır:

Bu Kanun’un 17. maddesinin c bendi… Yukarıda adı geçen Yönetmelik’in 2’nci maddesine göre… vb.

Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır:

Yunus Emre’nin (1240?-1320), Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu) vb.

Ek getirildiğinde Avrupa Birliği kesme işareti ile kullanılır: Avrupa Birliği’ne üye ülkeler…
Not: Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz:

Boğaz Köprümüzün güzelliği, Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman vb.

Not: Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:

Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının; Bakanlar Kurulunun, Danışma Kurulundan, Yürütme Kuruluna; Türkiye Büyük Millet Meclisinin 112’nci Birleşiminin 2’nci Oturumunda; Mavi Köşe Bakkaliyesinden vb.

Not: Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde Başbakanlığa, Rektörlüğe vb. biçimlerde yazılır.
Not: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:

Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün vb.

Not: Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Halit, Şahap; Bosna-Hersek; Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde kesme işaretine rağmen Ahmedi, Halidi, Şahabı; Bosna-Herseği; Kerküğü, Sinobu, Tokadı, Zonguldağı biçiminde son ses yumuşatılarak söylenir.
Not: Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur:

Nihat Bey’e, Ayşe Hanım’dan, Mahmut Efendi’ye, Enver Paşa’ya; Türk Dil Kurumu Başkanı’na vb.

Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur: TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye vb.
Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur: 1985’te, 8’inci madde, 2’nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik, 657’yle vb.
Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için konur: Başvurular 17 Aralık’a kadar sürecektir. Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu’nun veri tabanının Genel Ağ’da hizmete sunulduğu gün olan 12 Temmuz 2010 Pazartesi’nin TDK için önemi büyüktür.
Seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kullanılır:

Bir ok attım karlı dağın ardına

Düştü m’ola sevdiğimin yurduna

İl yanmazken ben yanarım derdine

Engel aramızı açtı n’eyleyim