SÖYLEV NEDİR, SÖYLEVİN ÖZELLİKLERİ, SÖYLEVİN TÜRLERİ

SÖYLEV (NUTUK, HİTABET)

Bir topluluk önünde belirli bir konuda yapılan etkili ve inandırıcı konuşmalara söylev denir. Belli bir düşünceyi anlatmak, bir ülküyü aşılamak veya halk topluluklarını coşturmak amacıyla söylenen sözlere söylev denir. Bu sözleri söyleyen kişiye hatip, söz söyleme sanatına hitabet denir.

Söylev, aslında bir sözlü kompozisyon türüdür. Söylev, söz ve sesle birleşen bir sanattır. Yazıya geçmişse ve kitabi özelliği varsa aynı zamanda yazılı kompozisyon ürünü olarak da kabul görür.

Söylevlerin amacı, güzel bir konuşmayla insanları heyecanlandırmak, bir fikri, bir kanaati insanlara aşılamak ve benimsetmek; onları istenen yönde harekete geçirmektir.

Söylev Türünün Özellikleri

• Söylev, tiyatro ile gelişmiştir.
• Hemen her yazı türü yeri gelince söylevden yararlanır.
• Söylenen sözler ve söyleyiş biçimi inandırıcı, etkileyici, coşturucu nitelikler taşır.
• Söylevci, söylevin çeşidine ve konuya bağlı olarak anlaşılır kelimeler seçer; söylevde cümleler kısa, yalın, akıcı, içten ve etkilidir.
• Söylevci, konuştuğu konuyu çeşitli yönleriyle iyice bilir ve söyleyeceklerine inanır.
• Söylev veren kişi konuşmasını duruş, jest ve hareketleriyle destekler.
• Söylevcilerin en önemli yeteneği, toplulukları inandırmadaki güçleridir. Ayrıca iddialarını kanıtlar ve dinleyicide oluşacak kuşkuları ortadan kaldırırlar.
• Sesi topluluk sesine dönüştürme, onları coşturma, toplulukta duygusal doruklar ve insanda tartışma atmosferi yaratmak söylevin özelliklerindendir.
• Söyleyişte yersiz ve gereksiz vurgular, anlaşılmaz ve abartılı sözler, aşırı ses yükseltmelerinden kaçınılır.
• Dilin alıcıyı harekete geçirme işlevi ile heyecana bağlı işlevi birlikte kullanılır.
• Dinleyicilerin zevk, kültür düzeyleri ve gereksinimleri konuşmacı tarafından dikkate alınır.
• Etkili, heyecanlı ve açık cümlelerle söylev bitirilir; söylevde ünlem cümleleri çokça kullanılır.

Konularına Göre Söylev Türleri

Her konu da söylev verilebilir. Ancak dini, siyasi, sosyal ve askeri alanlarda verilen söylevler önemlidir.

İyi Bir Söylevicinin (Hatip) Özellikleri

• Geniş bir kültür birikimine sahip olmalıdır.
• Dinleyicinin dikkatini üzerinde durulan konuya yoğunlaştırabilmek için sesini çok iyi kullanabilmelidir.
• Canlı bir söyleyişe sahip olmalıdır.
• Telaffuzu iyi olmalıdır.
• Heyecanını yenebilen rahat biri olmalıdır.
• Hitap ettiği kitleyi, toplumu iyi tanımalı; onun psikolojisini iyi bilmelidir.
• Anlattığı konuya hakim olmalıdır.
• Dili güzel ve doğru kullanabilmelidir.
• Jest ve mimiklerini iyi kullanmalıdır.
• Samimi olmalıdır.
• Topluluğa hakim olmalı, güven telkin etmelidir, kitleleri harekete geçirebilmelidir.
• Yalın, açık bir dil kullanmalıdır.
• Hitap ettiği kitlenin zevk anlayışlarını, kültür düzeylerini, duygularını ve ilgilerini bilmeli ve bunları dikkate almalıdır.

Söylev Hazırlarken Dikkat Edilecek Hususlar

• Bilinmeyen, içselleştirilmemiş konularda söylev hazırlama, yapmacık söz söyleme tehlikesini beraberinde getirir.
• Hitap eden kişi, konuştuğu konuyu çeşitli yönleriyle bilmeli, söyleyeceklerine inanmalı, düşüncelerini içselleştirmelidir.
• Anlaşılır bir dil ve iletişim akışını sağlayan bir söyleyiş tercih edilmelidir.
• Etkili ve kısa cümlelerle güven içinde söze başlanmalıdır.
• Hemen asıl konuya geçilmelidir.
• Dinleyici kitlesiyle sürdürülen iletişimi kesmeden konuşma sürdürülmelidir.
• Toplayıcı ve zihinde kalabilecek heyecanlı, net ve açık cümlelerle söylev bitirilmelidir.

Türk ve Dünya Edebiyatında Söylev

Söylev türünün ilk örnekleri Eski Yunan ve Roma döneminde görülür. Eski Yunan edebiyatında Demosthenes, Latin edebiyatında Cicero, Fransız edebiyatında Bossuet, Mirabeau ve Robespiere tanınmış hatiplerdir.

Türk tarihinde en eski hitabet örneği Göktürk Kitabeleri’dir. Bilge Kağan’ın ağzından yazılan bu kitabede Türklerin düşmanlarla mücadeleleri anlatılır.

Türkiye’de toplanma ve söz özgürlüğünün sağlandığı 2.Meşrutiyet’te yetişen en tanınmış hatipler Ömer Naci ile Hamdullah Suphi Tanrıöver’dir.

Milli Mücadele Dönemi’nde Mehmet Akif Ersoy ve Halide Edip Adıvar bu türde öne çıkan isimlerdir.

Cumhuriyet Dönemi’nin en büyük konuşmacısı Atatürk’tür. Nutuk adlı eseri tarih belgesidir.