Dünya Edebiyatında Roman
* Roman türünün ilk örneklerini 15. yüzyılda Fransız yazar Rabelais vermiştir.
* Miguel de Cervantes’in Don Kişot’u 16. yüzyılın sonlarına doğru yazılmıştır ve eser, roman türünün ilk başarılı örneği kabul edilir.
* 17. yüzyılda klasik akım içinde ortaya çıkan tek romancı ise Madame De La Fayette’tin “Prenses de Cleves” adlı eseri, psikolojik romanın ilk başyapıtı kabul edilir.
* 18. yüzyılda roman, o zamana kadar görülmemiş bir tarzda gelişmiştir. İngiltere’de Daniel Defoe Robenson Cruze’u, Jonathan Swift “Guliver’in Gezileri”ni yazmıştır.
* Bu türün yetkin örnekleri ise 19. yüzyılda verilmeye başlanmıştır. Bu yüzyılın hem ilk yarısında hem de realizm akımının ortaya çıktığı ikinci yarısında birçok realist roman yazılmıştır. Bu tarz romanları yazan belli başlı yazarlar şöyledir: İngiltere ve Amerika’da Jane Auston, George Eliot, Anthony Trollope ve Henry James; Fransa’da Stendhal, Balzac ve Flaubert; Rusya’da Turgenyev, Dostoyevski ve Tolstoy. Realist romana örnek olarak Balzac’ın “Goriot Baba”sı Flaubert’in “Madam Bovary”si, Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza”sı ve Henry James’in “Bir Kadının Portresi” verilebilir.
* Ayrıca bu yüzyıldaki bazı büyük romancılar romantik ve realist unsurları eserlerinde kaynaştırmışlar, roman türünü trajedi ve hiciv gibi türlerle birleştirmişlerdir. İngiliz edebiyatında Charles Dickens ve Thomas Hardy bu gibi romancıların örnekleridir.
* Emile Zola (Emil Zola) ve Frank Norris ise natüralizm akımıyla romanı bilimsel bir hâle getirmeye çalışmışlardır.
* 20. yüzyıldaki sosyal ve teknolojik gelişmeler romana da yansımıştır. Amerikan edebiyatından John Steinbeck , Ernest Hemingway ; Alman edebiyatından Thomas Mann sayılabilir.
ÖLÜ CANLAR
* İlk Rus klasikleri arasında yer alan roman, 19. yüzyıl Rus toplumunun en başarılı hicivlerindendir.
* 19. yüzyıl ortalarındaki Rus toplumunun çürüyen yanlarını ortaya koyar. Bunu da Çiçikov üzerinden yapar. Zengin olma hayaliyle yanıp tutuşan Çiçikov, kendisine kurnazca bir yol bulur. Kasaba kasaba dolaşıp toprak sahiplerinin ölü kölelerini kâğıt üzerinde satın alarak “itibar sahibi bir beyefendi” olmak ister.
TANZİMAT DÖNEMİ ROMANI
* Türk edebiyatında roman 1860’tan sonra başlar.
* Edebiyatımızdaki ilk çeviri roman, François Fenelon’un Yusuf Kâmil Paşa tarafından Tercüme-i Telemak (1862) adı ile çevrilen romanıdır.
* O dönemde çevirisi yapılan diğer romanlar: Sefiller, Monte Kristo Kontu, Atala, Paul ve Virginie vb.
* Türkçede roman niteliğini taşıyan yerli ilk roman, Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseridir.
* Bu dönemde eserlerde -romantizmin etkisiyle- sanatçılar daha çok sosyal sorunları ele almışlardır. Sosyal konuların yanında günlük yaşam ile kadın-erkek ilişkileri, yanlış ve mutsuz evlilikler, esaret, Batılılaşmayı yanlış yorumlayan gençleri konu olarak işlemişlerdir.
* Roman kahramanları çoğunlukla tek yönlü olarak ele alınmışlardır. Bu nedenle kişiler, tip özelliği taşımaktadır.
* Halkı aydınlatmak ve eğitmek rolünü üstlenen sanatçılar, eserlerinde kişiliklerini ve düşüncelerini saklama gereği duymaz ve eserin içinde bunu dile getirir.
* Bu dönem romanları teknik açıdan kusurlu olarak görülür.
* Eserlerde halkı aydınlatmak gayesi bulunduğundan dil, divan edebiyatına göre daha sade kullanılmıştır.
* Olaylar genellikle iyilerin ödüllendirilmesi, kötülerin ise cezalandırılması şeklinde bitmektedir.
* Batı’dan gelen roman, Tanzimat Dönemi’nde iki yoldan gelişmiştir.
Birinci yol, Ahmet Mithat’ın, Batılı hikâye ve romanla Türk halk hikâyelerini uzlaştırmaya çalıştığı yoldur. Yazar, romanlarını yazarken halk hikâyeciliğinden yararlanmıştır. Sanatçının bu tarz ile yaptığı, halk hikâyelerinin modernleştirilmesi çalışmasıdır.
İkinci yol ise Namık Kemal’in Batılı hikâye ve roman tekniğini uygulamaya çalıştığı yoldur. Tanzimat edebiyatının diğer romancıları Ahmet Mithat’ın değil, Namık Kemal’in yolunu eçmişlerdir.
* Tanzimat edebiyatında Ahmet Mithat popüler romanın, Namık Kemal edebî (sanatkârane) romanın öncüsü olarak ortaya çıkmıştır.
Roman Türünde Tanzimat Edebiyatındaki İlkler
* İlk yerli roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (Şemsettin Sami)
* İlk edebî roman: İntibah (Namık Kemal)
* İlk tarihî roman: Cezmi (Namık Kemal)
* İlk köy romanı: Karabibik (Nabizade Nazım)
* İlk realist roman: Araba Sevdası (Recaizade Mahmut Ekrem)
“Araba Sevdası”
* Roman, II. Abdülhamit Dönemi yenileşme hareketleri çerçevesinde Tanzimat’la birlikte Batı’ya açılan Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan sürecin yanlış özelliklerinin vurgulandığı bir yapıttır.
* Bihruz Bey’in Periveş Hanım’a olan aşkını anlatıyor görünse de aslında o dönemin toplumu ile ilgili önemli eleştiriler yapmakta ve özellikle gençleri etkileyen Batı kültürünün olumsuz sonuçlarını ele almaktadır.
* Yazar, kahramanların şahsında Batı hayranlığını eleştirmiştir.
* Metnin dili süslü ve ağırdır. Metnin dili yaşadığı döneme uygunluk göstermektedir.
* Sık sık betimlemelere yer verilmiştir.
Recaizade Mahmut Ekrem
Tanzimat edebiyatı ikinci dönem sanatçılarından olan Recaizade Mahmut Ekrem, Servetifünun şiirini hazırlamıştır.
Güzelliğin düşünce, duygu ve hayal güzelliği olarak üç bölümde toplandığını belirtmiştir. “Zemzeme” adlı üç ciltlik kitabındaki şiirlerde duygu güzelliğine yönelmiştir.
Eski edebiyat taraftarlarına yaptığı eleştirilerle o dönemde yeni edebiyatın sesi olmuştur.
Edebiyat bilgilerinin yer aldığı “Talim-i Edebiyat” ve Türk edebiyatındaki ilk realist roman olan ve yanlış Batılılaşmayı eleştirdiği “Araba Sevdası” onun önemli düzyazı eserleridir.
Eserlerinden bazıları: Nağme-i Seher, Yadigâr-ı Şebâb, Zemzeme I-II-III, Tefekkür, Pejmürde,
Nijad Ekrem, Nefrin (şiir); Araba Sevdası (roman); Saime, Muhsin Bey yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi, Şemsa (hikâye); Afife Anjelik (ilk romantik dram), Atala yahut Amerikan Vahşileri, Vuslat yahut Süreksiz Sevinç, Çok Bilen Çok Yanılır (oyun); Talim-i Edebiyat (ders kitabı); Takdir-i Elhan, Zemzeme
III Mukaddimesi (eleştiri); Kudemâdan Birkaç Şair, Takrîzât (biyografi)
SERVETİFÜNÛN DÖNEMİ ROMANI
* Bu dönemde yazılan romanlar, karamsar bir bakış açısıyla oluşmuştur. Eserler kötü sonla biter.
* Eserlerini bireysel konularda yazmışlardır.
* Tanzimat romanında teknik kusurlar, Servetifünun romanında görülmez.
* Romanlarda mekân olarak genellikle İstanbul kullanılmış ve kahramanlar halktan değil de genellikle aydın kesimden seçilmiştir.
* Romanlarda, şiirde de olduğu gibi konuşma dilinden uzak ağır bir dil vardır.
* Realist ve naturalist roman anlayışını benimsemişlerdir.
* Esere kendi duygu, düşünce ve hayallerini karıştırmaz, kişiliğini gizler, tarafsız kalır.
* “Sanat sanat içindir.” anlayışından hareketle sanatçılar dil ve anlatıma önem vermişlerdir.
* Realist romanda gözlem ve araştırma ön planda, duygu ve hayal unsurları ikinci plandadır. Realist romanlarda gerçekler, görülenler ve incelemelerin ortaya koyduğu sonuçlar önemlidir. Yazarlar gerçeğe uygun çevre betimlemeleri yapmıştır. Böylelikle yazarlar olayları, kişileri iç ve dış özellikleriyle, psikolojik yönleriyle objektif şekilde anlatır.
* Natüralist romanlarda bilime ve araştırmaya daha çok önem verilir. Natüralistler, realistlerden daha fazla bilimsel metotlara bağlıdır. Toplumu bir laboratuvar olarak düşünürler, eserlerini bu laboratuvar içinde, bilimsel verilere bağlı kalarak yazarlar.
EYLÜL
* Eylül, zamanın ilk psikolojik eseri olarak kabul edilir.
* Eserde; Suat, Süreyya, Necip arasındaki sevgi, sadakat ve evlilik üçgeninde roman kahramanlarının ruhsal çözümlemeleri yapılmaktadır. Evli bir kadınla, kocasının yakın arkadaşı olan adam arasında yaşanan yasak aşk, kadının ve erkeğin toplumsal rolleri romanda anlatılmaktadır.
* Dönemin gereği ağır bir dil kullanılmıştır. Romanda ruhsal betimlemelere fazlaca yer verilmiştir.
* Metinde özetleme, diyalog ve tahlil gibi tekniklerden de yararlanılır.
Mehmet Rauf
* Döneminin yazarlarına göre daha duru, daha akıcı ve temiz bir dil kullandı.
* Sanatçının bir diğer önemli eseri ise mensur şiirlerinin yer aldığı “Siyah İnciler”dir.
Eserlerinden bazıları: Eylül, Ferdâ-yı Gâram, Genç Kız Kalbi, Karanfil ve Yasemin, Define
(roman); Kadın İsterse, Âşıkane, Bir Aşkın Tarihi, Son Emel, İhtizar, Pervaneler Gibi (hikâye); Siyah İnciler (mensur şiir); Sansar, Pençe, Cidal (tiyatro).
MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ ROMANI (1911-1923)
* Romanlarda en belirgin konuların başında Millî Mücadele, vatan, millet, Anadolu, bağımsızlık gibi konular gelir. Birçoğu bu mücadeleye katılmış olan sanatçılar, yaptıkları gözlemleri başarıyla romanlarına aktarmıştır.
* Hikâyede olduğu gibi romanda da İstanbul dışına çıkılıp Anadolu işlenmiş ve bu dönemde yaşananlar realist bir bakış açısıyla anlatılmıştır.
* Sanatçılar, bu dönemde yaşanan siyasi mücadeleyi ve halkın kurtuluş mücadelesini anlatmıştır.
* Millî edebiyat romanlarında realizm ve natüralizm akımlarının etkisi vardır. Sanatçılar özellikle gözleme önem vermişler ve eserlerinde gözlemlerini kullanmışlardır.
* Dil, sade ve konuşma diline yakındır.
* Bu dönemin önemli romancıları; Halide Edib Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay, Ercüment Ekrem Talu, Osman Cemal Kaygılı, Reşat Nuri Güntekin, Peyami Safa, Memduh Şevket Esendal, Abdülhak Şinasi Hisar ve Mahmut Yesari’dir.
“Ateşten Gömlek”
* Bağımsızlık savaşımızı bütün gerçekliği ve canlılığıyla anlatan bir romandır.
* Eser; Cemal, İhsan, Peyami ve Ayşe gibi kahramanlarla omuz omuza savaşmış birinin kaleme aldığı bir yapıttır.
* Romanı, Peyami’nin günlükleri oluşturmaktadır. Fakat romanda Ayşe’nin yazdığı mektuplar da önemli bir yere sahiptir.
Halide Edib Adıvar
* Millî Edebiyat Dönemi’nin tanınmış ilk kadın romancısı ve hikâyecisidir.
* Fatih ve Sultanahmet’te yaptığı mitingleriyle tanınır.
* Romanlarında gözlem önemlidir. Dili özensizdir, eserlerinde basit dil yanlışları vardır.
* İlk romanlarında aşk konusunu işlemiş, kadın psikolojisi üzerinde durmuştur. Bu romanlarının kahramanları genellikle Batılı bir anlayışla idealize edilmiş, güçlü ve kültürlü kadınlardır.
* Sonra Türkçülük akımını benimsemiş, Kurtuluş Savaşı yıllarında millî duyguları öne çıkaran romanlar yazmıştır.
Eserlerinden bazıları: Seviye Talip, Handan, Yeni Turan, Son Eseri, Mev’ud Hüküm, Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye, Kalp Ağrısı, Zeyno’nun Oğlu, Sinekli Bakkal, Yolpalas Cinayeti, Tatarcık, Sonsuz Panayır, Döner Ayna (roman); Harap Mabetler, Dağa Çıkan Kurt, Kubbede Kalan Hoş Seda (hikâye); Mor Salkımlı Ev, Türk’ün Ateşle İmtihanı (anı); Kenan Çobanları, Maske ve Ruh (tiyatro).
10.sınıf edebiyat roman unitesi ozeti indir.
