BİYOGRAFİ
Edebiyatta, sanatta, bilimde, politikada ya da başka alanda tanınmış kişilerin hayatlarının anlatıldığı yazı türüdür.
ÖZELLİKLERİ:
* Biyografi ön hazırlık gerektiren bir yazı türüdür. Yazar, biyografisi yazılacak kişinin hakkında araştırma yapar; konu olan kişinin yazdığı günlükleri, anıları, mektupları okur, bilgi toplar. Hakkında yazılmış yazılardan, ansiklopedilerden, genel ağ sitelerinden, belgelerden ve fotoğraflardan yararlanır.
* Biyografilerde anlatılacaklar belirli bir sıraya konur. İncelemeye konu olan kişinin doğum tarihi, doğum yeri, çocukluğu, öğrenim hayatı, meslek hayatı, yetişmesinde etkili olan kişi ve olaylar, kişiliği, gerek yaşadığı dönemde gerek sonraki dönemlerde çevresinde meydana getirdiği etkiler ve eserleri üzerinde durulur.
* Biyografide açık ve sade bir dil kullanılır, açıklayıcı anlatımın yanı sıra öyküleyici ve betimleyici anlatıma da yer verilir.
* Olaylar delillere dayalı olarak anlatılır. Biyografi yazarı tarafsız olmalıdır. Kişisel görüşlerini, duygu ve düşüncelerini
eserine yansıtmamalıdır.
* Biyografi türünün ilk örneği MS 46-120 yılları arasında Yunanlı Plutarkhos’un yazdığı Yunan ve Romalı komutanların ve devlet adamlarının
hayatlarının anlatıldığı Paralel Hayatlar adlı eserdir.
* XVI. yüzyılda İtalyan Giorgio Vassari’nin, Sanatçıların Hayat Hikâyeleri adlı eserinde belli başlı İtalyan sanatçıların hayat hikâyeleri yer
almaktadır.
* İngiliz edebiyatında Thomas More’un idam edilişi üzerine damadı William Roper tarafından yazılan Sir Thomas More’un Hayatı adlı eseri biyografi türündedir.
* Türün modern anlamdaki örnekleri Lytton Strachey’nin 1918 yılında yazdığı Viktorya Çağı Seçkinleri ile 1921 yılında yazdığı Kraliçe Viktorya adlı eserlerdir.
* Tanzimat Dönemi’nde Recaizade Mahmut Ekrem’in Kudemadan Birkaç Şair, Muallim Naci’nin Osmanlı Şairleri ve Esamî adlı eserleri, Ebuzziya Tevfik’in Nümune-i Edebiyat-ı Osmâniyye’si biyografi türünde yazılmış başlıca eserlerdir.
* Cumhuriyet Dönemi’nde biyografi türünde yazılmış başlıca eserler ve bunların yazarları: Süleyman Nazif’in Mehmet Akif, Mithat Cemal Kuntay’ın Mehmed Âkif-Hayatı, Seciyesi, Sanatı, Abdülhak Şinasi Hisar’ın İstanbul ve Pierre Loti, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Ahmet Haşim, Kenan Akyüz’ün Tevfik Fikret, Mehmet Kaplan’ın Namık Kemal Hayatı ve Eserleri…
OTOBİYOGRAFİ
Bir kişinin kendi hayat hikâyesini anlattığı yazı türüdür.
ÖZELLİKLERİ:
* Otobiyografiler insanların hayattan öğrendiklerini başkalarıyla paylaşma arzusunun sonucu olarak doğmuştur. Yazar, doğduğu andan
otobiyografiyi yazdığı ana kadar yaşadığı olayları eserinde anlatır. Bu olaylar arasından seçme yapar, eserinde anlatmaya değer gördüklerini kronolojik sıra gözeterek yazar.
* Tanınmış kişilerin otobiyografileri yazıldığı dönemin tarihine ışık tutar.
* Otobiyografi yazarının birincil kaynağı günlüktür. Hayat hikâyesini yazarken tuttuğu günlükten yararlanır. Günlük tutmamışsa yaşadığı
olayları hatırlamak için geçmişe dönük araştırma yapar, aile bireylerinden, arkadaşlarından, meslektaşlarından yararlanır.
* Otobiyografide anlatım birinci ağızdan yapılır, açıklayıcı ve öyküleyici anlatım türleri kullanılır.
* Otobiyografiler öznel bir anlayışla yazılır, kişi kendisiyle ilgili olayları anlatırken tam anlamıyla nesnel davranamaz.
TARİHÇESİ
* Hikâye ve romanlarda biyografi ve otobiyografi türünden yararlanılmıştır.
* Oğuz Atay’ın Bir Bilim Adamının Romanı, Yusuf Ziya Ortaç’ın Bir Hayatın Romanı biyografik roman örnekleridir.
* Peyami Safa’nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Nazım Hikmet’in Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim, Necip Fazıl Kısakürek’in Kafa Kâğıdı,
Şevket Süreyya Aydemir’in Suyu Arayan Adam adlı eseri otobiyografi türünde yazılmış başlıca romanlardır.
* Ömer Seyfettin, Sait Faik Abasıyanık gibi hikâyecilerin eserlerinde otobiyografik anlatım özelliklerine rastlanmaktadır.
Biyografi ve otobiyografiye benzeyen türler:
Monografi: Ünlü bir kişinin hayatını, kişiliğini, eserlerini, başarılarını ayrıntılarıyla özgün olarak ele alıp inceleyen geniş kapsamlı
araştırma yazısıdır. Monografiler kişilerin yanı sıra herhangi bir olay, konu, sorun üzerine de yazılabilir.
Öz Geçmiş/CV: Herhangi bir kurum veya kuruluşa verilmek üzere hazırlanan, kişinin hayatındaki önemli aşamaları, eğitim, bilgi ve beceri düzeyini, iş deneyimini, yeteneğini ortaya koyan ve kişinin kendisi tarafından hazırlanan tanıtım yazısıdır. Öz geçmiş, genellikle iş başvurularında adaylar hakkında ön bilgiler edinmek amacıyla işverenler tarafından istenir.
Hâl Tercümesi: Eski Türk edebiyatında öz geçmiş özelliği taşıyan metinlere verilen isimdir.
Portre: Bir yazarın beğenip etkilendiği kişilerin karakter özelliklerini, belirgin yanlarını, aralarında geçen ilginç olayları anlattığı kısa
yazılardır.
Tezkire: Eski Türk edebiyatında başta şairler olmak üzere mimarlık, hattatlık gibi belli meslek alanlarında tanınmış kişilerin hayat
hikâyelerinin anlatıldığı ve eserlerine yer verildiği biyografik türdür. Şairlerin yer aldığı tezkirelere tezkiretü’ş-şuara adı verilir.
Türk edebiyatında tezkire türünde yazılmış ilk eser, Ali Şîr Nevaî’nin Mecalisü’n-nefais (1491) adlı eseridir. Sehî Bey, Heşt Behişt
(1538) adlı şairler tezkiresini yazmıştır.
Türk edebiyatında çok sayıda tezkire yazılmıştır. Bunlardan başlıcaları Latîfî’nin Tezkiretü’ş-Şuarâ, Ahdî Ahmet Çelebi’nin Gülşen-i
Şuarâ, Pir Mehmed Âşık Çelebi’nin Meşâirü’ş-Şuarâ, Kınalızâde Hasan Çelebi’nin Tezkiretü’ş-Şuarâ, Şeyhülislam Ahmed Arif Hikmet’in
Tezkire, Mehmed Tevfik’in Kâfile-i Şuarâ vb.dir
Yazar hakkında
