Orhan Kemal’in Devlet Kuşu isimli eserinde aşkı ve ihtirasları arasında sıkışan taşralı yoksul bir gencin öyküsünü okuma imkanına sahip olabileceğiz. Eserde kısa yoldan zengin olma düşüncelerini, basit hesapları ve başkasının malına konma düşüncelerinin “devlet kuşu” olarak algılandığına şahit olacağız.
Eserimizin başkahramanı Mustafa, askerden geldikten sonra iş bulamayan kahvehane köşelerinde boş boş oturan, sokaklarda ise aylak aylak gezmek zorunda kalan yakışıklı bir gençtir.
Mustafa aslında içinde bulunduğu durumdan pek hoşnut değildir; ancak çaresiz, günlerini arkadaşları ile birlikte kahvehane köşelerinde geçirmektedir. İşi gücü olmadığından komşularının kızı Aynur’a aşık olmasına rağmen bir türlü duygularını Aynur’a açamaz. Çünkü Aynur’un aylak bir insan ile evlenmeyeceğini düşünmektedir.
Mustafa’nın evlerinin karşısındaki arsada Karaborsacı Zülfikar adında bir kişi apartman inşaatına başlamıştır. Mustafa, Karaborsacı Zülfikar’ın inşaatının yanından geçerken Zülfikar’ın çirkin kızı Hülya, Mustafa’yı görmüş ve aşık olmuştur.
Zülfikar’ın kızı Mustafa’nın aşkından yataklara düşünce, Zülfikar, kızını Mustafa ile evlendirmek için elinden geleni yapmış ve bu uğurda Mustafa’ya her türlü baskıyı yapmıştır.
Mustafa zengin olan insanların garibanları istediği gibi kullanmak istemelerine çok içerlemektedir, fakat bu konuda ne yapabileceğini de pek bilememektedir.
Komşu kızı Aynur’u deliler gibi sevmekte olan Mustafa başlangıçta Zülfikar’ın kızı ile evlenmeye razı olmaz, fakat annesinin baskısıyla hem Zülfikar’ın yanında çalışmaya hem de kızıyla evlenmeye razı olur.
Annesinin kısa yoldan zengin olma hayalleri başlangıçta Mustafa’ya da cazip gelmiştir; ancak zamanla Mustafa kendisini kullanılmış bir insan olarak görmeye başlamış, karısı Hülya’dan da uzaklaşmıştır.
Çalışmadan, kazanmadan başkalarının sırtından bir yerlere gelme çabalarının uyanıklık olarak algılandığı Orhan Kemal’in örnek eseri Devlet Kuşu toplumsal ön kabulleri yansıtması adına değerli bir eserdir.
