A. Edebiyat-Tarih İlişkisi
Edebiyatı Tarih İlişkisi
Edebiyat ile tarih arasındaki ilişkiyi anlayabilmek için bazı kavramların ne olduğunu bilmemiz gerekir. Şimdi bunları kısaca tanımlayalım.
Edebiyat; duygu düşünce ve hayalleri dil aracılığı ile etkili ve güzel bir şekilde anlatan güzel sanatların bir dalıdır.
Edebi eser: Duygu, düşünce ve hayallerin estetik zevk uyandıracak şekilde dile getirilmesi sonucu ortaya çıkan metinlerdir.
Tarih, toplumları etkileyen hareketlerden meydana gelen, olayları yer ve zaman göstererek inceleyen bilim dalıdır.
Edebiyat tarihi: Edebi eserleri ve bu eserleri ortaya koyan sanatçıları, devirleri ile birlikte inceleyen bilim dalıdır.
Kültür: Bir milletin tarih boyunca elde etmiş olduğu maddi ve manevi değerlerin tümüne denir.
Medeniyet: Belirli bir insan topluluğunun belirli bir coğrafyada ve belirli bir zaman içinde ortaya koyduğu değerler bütündür.
Uygarlık: Binlerce yıl devam eden gelişmeler sonunda ortaya çıkan ve tüm insanlığın eseri olan evrensel birikimlerdir.
a. Edebiyatın Tarihle Etkileşimi:
Tarihi Devirler:
İlk Çağ: M.Ö.3500 – M.S.375(Yazının icadı)
Orta Çağ: 375 – 1453 (Kavimler Göçü)
Yeni Çağ: 1453-1789 (İstanbul’un Fethi)
Yakın Çağ: 1789 -… (Fransız İhtilali)
Tarihte yaşanan olaylar edebi eserlere doğrudan veya dolaylı olarak etki eder. Bir yazarın hangi dönemde yaşadığını, hangi eserleri yazdığını veya hangi edebi topluluk içinde yer aldığını tarih sayesinde öğreniriz. Milletlerin tarihini bilmek için edebiyat eserlerini de bilmek gerekir. Edebiyat eserleri tarihin bir çeşit aynasıdır. Herhangi bir dönemde yazılmış bir edebi eseri inceleyebilmek için o dönemdeki tarihi olayları bilmek eseri incelemede kolaylıklar sağlar.
Sanatçının yaşadığı çevreye ve olaylara eserlerinde yer vermesi tarihten faydalandığını gösterir. Farklı dönemlerdeki edebi eserleri karşılaştırabilmek için de o dönemlerin siyasi ve sosyal ortamlarının bilinmesi gerekir.
b. Edebi Eser- Tarihi Metin Farkı:
Edebi eserler kurmacadır. Tarihi metinler gerçeklere dayanır.
Edebi metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılırken tarihi metinlerde göndergesel işlevde kullanılır.
Edebi metinler çok anlamlıdır. Tarihi metinler tek anlamlıdır.
Edebi metinlerde kelimelerin mecaz anlamlarından sıkça faydalanılırken tarihi metinlerde kelimeler gerçek ve terim anlamıyla kullanılır.
Edebi metinler okuru etkilemeyi amaçlarken tarihi metinlerde bilgiler doğru bir şekilde yaşanmış mı ona bakılır.
Edebi metinlerde etkileyicilik, tarihi metinlerde ise öğreticilik ve yararlılık esastır.
c. Edebiyat Tarihi:
Edebi eserleri ve bu eserleri ortaya koyan sanatçıları dönemleri ile birlikte inceleyen bilim dalıdır.
Edebiyat tarihi milletlerin asırlar boyunca meydana getirdiği edebi eserleri inceler. Edebiyat tarihine konu olan sanatçı incelenirken sanatçının içinde bulunduğu toplumun özellikleri de dikkate alınır.
Edebiyat tarihinin kapsamı nelerdir?
a. Sanatçıların eserlerini inceler.
b. Sanatçıların yaşamını inceler.
c. Edebi dönemleri inceler.
d. Edebi türlerin gelişimini inceler.
e. Dönemin sosyal inceler.
f. Dönemin siyasal olaylarını inceler.
d. Edebiyat ve Uygarlık Tarihi:
Uygarlık tarihini bir ağaca benzetirsek edebiyat tarihi de bu ağacı kollarından biridir.
Uygarlık tarihinin kolları:
I. Askerlik Tarihi
II. Eğitim Tarihi
III. Sanat Tarihi
IV. Ekonomi Tarihi
V. Edebiyat Tarihi
VI. Felsefe Tarihi
VII. Bilim Tarihi
VIII. Dinler Tarihi
IX. Siyaset Tarihi
Türk edebiyat tarihi, kapsam bakımından oldukça geniştir. Bu sebeple uygarlık tarihinin birçok unsurunu bünyesinde barındırarak uygarlık tarihinde önemli bir yere sahiptir. Edebiyat tarihçisi siyasi, ekonomik, mimari, kültür, sanat gibi pek çok alanda bilgili olmak zorundadır.
B. Türk Edebiyatının Devirlere Ayrılmasında Kullanılan Ölçütler:
a. Dil Anlayışı: Türkler, aldıkları eğitime, sahip oldukları dünya anlayışlarına ve yaşam tarzlarına göre dil anlayışlarında farklılık göstermişlerdir. Okumuş zümreye hitap eden bir dil ve halkın anlayacağı bir dille yazılan eserler verilmiştir.
b. Kültürel Farklılaşma: Türkler farklı medeniyetlerin etkisiyle kullandıkları kelimelerde değişikliğe gitmişler. Arap, Fars, Fransız edebiyatından çeşitli dönemlerde kelimeler almışlardır.
c. Dini Hayat: Türkler Gök Tanrı inancından sonra İslamiyet’in etkisiyle yüksek bir edebiyat vücuda getirmişlerdir.
d. Dil Coğrafyası: Türkler farklı coğrafyalarda yaşamışlar, her gittikleri ülkeden kelimeler almışlar, farklı medeniyetlerin etkisiyle birçok değişim geçirmişler ve bunu eserlerine yansıtmışlardır.
e. Sanat Anlayışı: Sanatın algılanmasındaki farklılık edebi akımları doğurmuştur.
