Başlıca kişiler:
Bihter: Firdevs Hanım’ın küçük kızıdır. Adnan Bey’le evlenir, Behlül ile yasak aşk yaşar. Hırslı, lüks yaşama istekli, güzel bir kadındır.
Adnan Bey: Elli yaşının üzerinde, zengin biridir. Eşi öleli dört yıl olmuştur. İkinci evliliğini kendisinden çok küçük olan Bihter’le yapar.
Nihal: Adnan Bey’in kızıdır. Hassas ve içine kapanıktır. On iki yaşındadır.
Behlül: Çapkın, deli dolu, ahlaken zayıf bir gençtir. Adnan Bey’in yeğenidir ve Adnan Bey ailesiyle aynı evde yaşamaktadır.
Özet
Melih Bey’le evli olan Firdevs Hanım İstanbul eğlence yerlerinin gözdesidir. Hayatlarının amacı gezmek ve eğlenmektir. Silik bir adam olan Melih Bey evliliğinin onuncu yılında ölür. Firdevs Hanım eğlence mekanlarına devam eder, niyeti yeni bir koca bulmaktır.
İki kız annesi Firdevs Hanım, kızlarının evlenmelerine karşı çıkmasına rağmen büyük kızı Peyker, Nihat Bey’le evlenir, çocukları olur. Bu durum (anneanne olmak) Firdevs Hanım’ın hoşuna gitmez.
Dul kalan Adnan Bey’in Bülent ve Nihal adında iki çocuğu vardır, zengindir.
Firdevs Hanım, Adnan Bey ile evlenmek ister. O ise kızı Bihter’le evlenir. Bu evlilik aşk evliliği değildir. Bihter’in hayali lüks bir evde yaşamak ve paralı bir koca bulmaktır. Bu isteğine kavuşur. Ancak ona aşk duygusuyla değil de saygı duygusuyla bağlıdır.
Behlül, macera düşkünü bir gençtir. Geceleri Beyoğlu’nun eğlence yerlerinde vakit geçirir. Bir akşam yalıyı gezerken Behlül’ün odasına girer ve aralarında bir yakınlık doğar. Bihter bir ara pişmanlık yaşasa da Behlül’e tek başına sahip olmak ister.
Adnan Bey ise olan bitenlerden habersizdir; fakat içine bir şüphe ve kıskançlık düşer. Behlül ile Bihter’den şüphelenir. Behlül de o sıralar Bihter’den bıkmıştır. Otele yerleşmek istediğin söyler. Adnan Bey, Behlül’ün bu isteğini makul karşılar, şüphelerinden kurtulur ve yatışır.
Nihal de on dört yaşında bir genç kız olmuştur. Hizmetçilerin Bihter’in yol vermesiyle teker teker yalıdan ayrılması Nihal’in hoşuna gitmez. Kendini gittikçe yalnız hisseder ve ona kin duymaya başlar.
Firdevs Hanım Behlül ile Nihal’in evlenmeleri için çaba gösterir. Behlül ve Nihal de evlenmeye karar verir. Bu durum Bihter’i çıldırtır. Bihter, bu evliliği annesinin Adnan Bey’in kafasına soktuğunu bildiği için annesiyle mücadeleye girer.
Nihal bir iki günlüğüne adaya gider, Behlül ve Beşir’le adada gezerler. Beşir, ağır hastadır. Behlül, Nihal’e aşıktır. Behlül ile Nihal’in yakınlığı arttıkça onun hastalığı da artar. Bihter ise bu evliliğe engel olmaya kararlıdır. Annesine bu evliliğe engel olmazsa Behlül ile yaşadıklarını Adnan Bey’e anlatacağını söyler.
Firdevs Hanım Bülent aracılığı ile Behlül’e bir pusula göndererek Bihter’in her şeyi itiraf ettiğini, bu evliliğin olmayacağını, hemen yalıya dönmesi gerektiğini anlatır. Pusulayı alan Behlül, Nihal’den İstanbul’ dönmek için izin ister. Bu sırada pusulayı düşürür. O gidince Nihal pusulayı okur ve şüphelerinde haklı olduğunu anlar ve yalıya döner. Behlül de yalıya dönmüştür. Bihter’le Behlül’ü konuşurken gören Nihal bayılır. Adnan Bey kızını ayıltmaya çalışır. Bu sırada Beşir, odaya gelir ve Adnan Bey’e her şeyi anlatır.
Bihter Adnan Bey’in tabancasını alır, odasına geçer ve intihar eder.
Bihter’in ölümünün üzerinden üç ayar geçer, Nihal’in mürebbiyesi tekrar yalıya gelir. Hizmetçilerin de bir kısmı yalıya döner. Nihal yavaş yavaş iyileşmektedir. Babasıyla adaya giderler ve birbirlerine daha fazla zaman ayırırlar.
İnceleme:
Aşk-ı Memnu’da asıl mekan, İstanbul’dur, Adnan Bey’in sahibi olduğu büyük konaktır. Konak romandaki pek çok olayın gelişme ve ortaya çıkmasını sağlamıştır. Dönemin gerçekliğine uygun bir mekandır. Romandaki diğer mekanlar Kağıthane ve adadır.
Aşk-ı Memnu’nun yazıldığı dönemde Batılı yaşam tarzına uyum sağlayan insan sayısı çoğalmıştır. Zenginlerin eğlence mekanlarında vakit geçirmeleri, sandal gezileri, kadınların erkeklere yakın olması döneme uygundur.
Aşk-ı Memnu’da geçen zaman yaz mevsimi ve sonbahardır. Romandaki olayların hangi saatlerde geçtiği de bellidir.
Aşk-ı Memnu’nun konusu evli birinin bir başkasıyla aşk yaşamasıdır. Romandaki temel kavramlar aşk ve ihanettir.
Roman, ilahi bakış açısıyla yazılmıştır.
Tasvir yapılırken gözlemden yararlanılmış, gerçekçi betimlemeler yapılmıştır.
Kişilerle ilgili psikolojik tahliller yapılmış, mekan tasvirleri yapılırken roman kişilerinin psikolojik durumuna uygunluğuna dikkat edilmiştir.
Halit Ziya Batılı anlamda roman türünün Türk edebiyatındaki ilk büyük temsilcisidir.
Bu romanda realizm etkisi ağırlıktadır, yer yer natüralizm etkisi de vardır
Halit Ziya, anlatımına duygularını katmamış, kişiliğini gizlemiştir. Yazar anlatımına gözlemlerini katarak, anlattıklarını gözleme dayandırmıştır.
Soyaçekim natüralizm akımının bir özelliğidir. Kötü insanların kötü çocukları olur. Romanda geçen şu ifade bu düşüncenin yansımasıdır: “Firdevs Hanım’ın kızı değil miydi?”
Aşk-ı Memnu realizm akımının Türk edebiyatındaki en başarılı örneğidir.
Halit Ziya realizm akımının Türk edebiyatındaki başarılı ilk temsilcisidir.
Aşk-ı Memnu’da Halit Ziya, kişilerin duygu, davranış ve tutumlarını realizm ilkelerine uygun biçimde yansıtmıştır.
Halit Ziya, halk yaşamından kopuk yaşamıştır. Anadolu’dan habersizdir.
Çocukluk ve gençliğinde rahat bir yaşam sürmüştür.
Batı kültürü ile yetişmiştir. Romanlarında çevresinde gördüğü insanları anlatmıştır.
Aşk-ı Memnu romanının teması yasak aşk, aldatmadır. Bu romandaki kişilerin hemen hepsi Batılı bir yaşam tarzı sürmektedir. Bu kişiler Tanzimat romanlarındaki gibi özentide insanlar değildir. Onlar özentiyi aşmışlar, Batılı hayat tarzını benimsemişlerdir.
Aşk-ı Memnu romanı kurgu bakımından başarılıdır. Kişiler şahsiyetlerine ve ortama uygun bir biçimde tasvir edilmiştir.
Halit Ziya’nın toplumsal bir amacı yoktur. Anlattıklarını gözlemelerine dayandırır.
Halit Ziya dünya edebiyatında realizmin temsilcilerinden olan Gustave Flaubert’ten ve Tolstoy’dan etkilenmiş olabilir. Konu bakımından Flaubert’in Madam Bovary ve Tolstoy’un Anna Karenina romanından etkilenmiş olabilir. Aşk-ı Memnu konu bakımından da onlara benzemektedir.
