METİN TAHLİLLERİ-1 DERSİ 2.DÖNEM DERS NOTLARI

2024 Türk Dili ve Edebiyatı Öğretim Programı’na göre , Sanatsal ve Öğretici Metinlerde Metin Tahlil Aşamaları :
1-) Öğrencilerden edebî veya öğretici bir metni tahlile başlamadan önce metnin dış özelliklerinden (başlığından, ara başlıklardan , biçim özelliklerinden, metindeki görsel unsurlarından vb.) hareketle tahminde bulunmaları istenir. Metnin türüne göre okuma veya dinleme/izleme yöntem ve stratejisi belirlenerek öğrencilerin metni okuması veya dinlemesi/izlemesi sağlanır, metnin içeriği hakkında genel bilgi edinmelerine yönelik soruları cevaplandırmaları istenir.
2-) Öğrencilerden sanatsal metinlerde , konu ve temaya yönelik incelemelerde bulunmaları istenir. Öğrencilerin sanatçı ile metin arasındaki ilişkiyi, metindeki çatışmayı, temayı besleyen duygu ve düşünceleri, konunun ele alınış şeklini sorgulamaları; metne kendi duygu ve düşünceleriyle yaklaşmaları amaçlanır. Bunun için öğrencilere sorular yöneltilir ve öğrencilerin soruları cevaplandırması sağlanır.
Öğrencilerden öğretici metinlerde, ana düşünce, yardımcı düşünceler ve ana düşünce ile yazar ilişkisini belirlemeye yönelik tespitlerde bulunmaları istenir. Öğrencilerin yazar ile metin arasındaki ilişkiyi, metindeki bilgilerin sunuluş şeklini, metinde açık veya örtük olarak dile getirilen iletileri sorgulamaları; metne kendi bakış açılarıyla yaklaşarak metni yorumlamaları amaçlanır. Bunun için öğrencilere sorular yöneltilir ve öğrencilerin soruları cevaplandırması sağlanır.
3-) Öğrencilerden okudukları veya dinledikleri/izledikleri edebî veya öğretici metnin türünden hareketle yapı unsurlarına ilişkin tespitlerde bulunmaları istenir. Öğrencilerin metnin yapı unsurlarını, yapıyı oluşturan birimleri ve bunların nasıl bir plan çerçevesinde oluşturulduğunu belirlemeleri sağlanır. Metnin yapı unsurları arasındaki ilişkiyi ve yapı unsurlarının metnin içeriğine katkısını değerlendirmek amacıyla oluşturulacak sorulara cevap vermeleri sağlanır.
4-) Öğrencilerin okudukları veya dinledikleri/izledikleri edebî veya öğretici metnin türünden hareketle dil ve anlatım özelliklerini belirlemeleri, metnin yazıldığı dönemin ve edebî geleneğin metnin dil ve anlatım özellikleriyle ilişkisini tespit etmeleri, yazarın üslubuna yönelik değerlendirmelerde bulunmaları, yazarın üslup seçimini sorgulamaları sağlanır. Öğrencilerden bu amaçla oluşturulacak sorulara cevap vermeleri istenir.
5-) Öğrencilerden okudukları veya dinledikleri/izledikleri edebî veya öğretici metni tahlil ederek (içerik, yapı, tema, dönem, zihniyet, gelenek, üslup ve sanatçı ile eser arasındaki ilişki bakımından) bir sonuca ulaşmaları istenir. Bunun yanı sıra öğrencilerin metinde yer alan millî, manevi ve evrensel değerlerle ilgili çıkarım yapmaları; metnin diğer disiplinlerle ilişkisini ortaya koymaları istenir. Öğrencilerden bu amaçlara ulaştıracak sorulara cevap vermeleri beklenir.

Metinlerde Metin Tahlil Aşamaları
1.) Metinle Bağ Kurma: Bir metni tahlil etmenin ilk basamağı “metinle bağ kurma”dır. Metinle bağ kurmak için metnin dış özellikleri, görselleri incelenir. Metni okumadan önce metnin içeriği ile ilgili tahminlerde bulunulur ve metni okuma amacı belirlenir. Metinle ilgili sorular oluşturulur.
2.) Eleştirel Okuma: Bir metni tahlil etmenin ikinci basamağı metni “eleştirel okuma”dır. Bir metni eleştirel okumak için aşağıdaki unsurlara dikkat etmeniz gerektiğini hatırlayınız:
1.) Metindeki düşüncelere ve görüntülere odaklanılır.
2.) Metni anlama ve anlamlandırmada etkili olan anahtar kelimeler belirlenir.
3.) Metnin bağlamından hareketle bilinmeyen kelimelerin anlamı belirlenir. Gerekirse sözlüklerden faydalanılır. Yeni öğrenilen kelimelerle kişisel sözlük oluşturulur.
4.) Anlamlandırmayı daha etkili kılmak için yardımcı stratejiler (tekrar okuma, not alma, sesli okuma, altını çizerek okuma) kullanılır.
5.) Önceki bilgi ve deneyimler ile metinde anlatılanlar arasında ilgi kurulur.
6.) Metnin yazarı ile empati kurulur.
7.) Metinde anlatılanlar zihinde canlandırılarak anlatılanlarla ilgili görsel imge (zihin ve kavram haritaları, şemalar, tablolar vb.) oluşturulur.
8.) Metni okurken anlatılanlarla ilgili sesli düşünülür, metnin devamı için çıkarımlar yapılıp tahminde bulunulur.
9.) Metinde kullanılan görsel ögelerin (grafik, tablo, şekil ve resim gibi), noktalama işaretlerinin metnin anlamına katkısı belirlenir.

3.) Metnin Yapı, Dil ve Üslup Unsurlarını Çözümleme: Bir metni tahlil etmenin üçüncü basamağı metindeki yapı, dil ve üslup özelliklerini çözümlemektir.Bir metindeki yapı dil ve üslup özelliklerini çözümlerken aşağıdaki unsurlara dikkat edilmelidir:
1.) Metni, yapı ve anlam bakımından parçalara/ bölümlere ayırarak bu bölümler arasındaki ilişki ve ayrıntılara odaklanılır.
2.) Metni oluşturan unsurlar arasındaki geçiş ve bağlantı ifadelerinin anlama katkısı değerlendirilir.
3.) Metnin yapı unsurları (yazar, yazarın bakış açısı, yazarın kullandığı anlatım biçimleri, düşünceyi geliştirme yolları) inandırıcılık, geçerlik, tutarlık vb. unsurların metnin planına nasıl yerleştirildiği analiz edilir.
4.) Yazarın bakış açısı ve bu bakış açısının metni nasıl etkilediği belirlenir.
5.) Metinde yazarın üslubunu oluşturan unsurlar belirlenerek bu unsurların okur üzerindeki etkisi değerlendirilir.
6.) Yazarın metni yazma amacı, yaşamına ilişkin bilgiler, kişiliğini yansıtan ifadeler metinden bulunur ve bunlardan hareketle yazarla ilgili çıkarımlar yapılır.
7.Yazarın yaşamı araştırılır, edinilen bilgiler ile ulaşılan çıkarımlar karşılaştırılır.

4.) Metnin İçerik Unsurlarını Çözümleme: Bir metni tahlil etmenin dördüncü basamağı o metnin içerik unsurlarını çözümlemektir. Metinlerde içerik çözümlenirken aşağıdaki çalışmalar yapılır:

1.) Metnin konusu, teması, ana fikri ve yardımcı fikirleri belirlenerek bunlar arasındaki ilişki ve tutarlılık sorgulanır.
2.) Metnin yazıldığı dönemin bilimsel anlayışı ile düşünsel, sosyolojik ve tarihî özelliklerin metne yansımalarına dair çıkarımlarda bulunulur.
3.) Metindeki düşüncelerin metnin düşünsel planındaki yeri sorgulanır.
4.) Ana fikrin sunuluş şeklinden ve anlatım özelliklerinden (konu, konuların işlenme nedeni, anlatım biçimi, metnin yapısı vb.) hareketle metnin türe özgü özellikleri belirlenir.
5.) Metnin ana fikri, yardımcı fikirleri ve temasının metnin türüne katkısından yola
çıkılarak yazarın bu metin türünü seçme nedeni sorgulanır.
6.) Metin özetlenerek özet metin ve ana metin anlam, içerik, kapsam ve tutarlılık bakımından karşılaştırılır.

5.) Eleştiri-Yorum: Tahlil etmenin son basamağı; çözümlenen metni konuşma, yazma gibi farklı yollarla ve sunum, afiş, rapor, eleştiri yazısı gibi farklı tekniklerle eleştirmektir. Bir metin eleştirilirken aşağıdaki basamaklar uygulanır:
1.) Metni çözümlerken ulaşılan sonuçlara dayalı argümanlar oluşturulur.
2.) Argümanla ortaya konan İddiaların gerekçeleri neden sonuç ilişkisi içinde açıklanır.
3.) Metindeki iletiler ile kendi dünya görüşleri, diğer bireylerin metin hakkındaki düşünceleri,
metnin yazıldığı dönemin sosyal ve kültürel yapısı günümüzle ve kendi yaşamlarıyla karşılaştırılarak “metin- yazar-okur-dünya” arasında bağ kurulur.
4.) Metin, okunan diğer metinlerle ve farklı sanat ürünleriyle karşılaştırılır; ulaşılan sonuçlar birleştirilerek metin, eleştiren kişiye özgü bir şekilde anlamlandırılır.
5.) Metin hakkındaki değerlendirmeler konuşma, yazma gibi farklı yollarla sunulur.
6.) Metin eleştirisi; eleştiri yazısı, sunum, afiş, rapor gibi farklı tekniklerle paylaşılarak tartışılır.

Eleştirel okuma yaptığınız bir metni değerlendirme unsurları ( sayfa 138 ) :
a.) tema ve konu b.) yapı unsurlar c.) dil ve üslup özellikleri d.) gerçeklik e.) görseller f.) metnin güncelliği g.) Yazarın hayatı ve düşünceleri

    METİN TAHLİLİ AŞAMALARI  

TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Şiir

Şiir tahlilleri konusunda bakış açısına göre değişik tahlil çalışmaları vardır. Bir şiir incelenirken özellikle dikkat edilmesi gereken iki ana başlık vardır. Şiirin şekil yönünden incelenmesi ve şiirin anlam yönünden incelenmesi. Türk dili ve edebiyatı derslerinde şiir tür özellikleri verildiği için ders kitabında bilgiden ziyade bir şiir üzerinde uygulama çalışması yapılması amaçlanmıştır. ( Kuvayi Milliye / Nazım HİKMET )
A. ŞİİRİN BİÇİM YÖNÜNDEN İNCELENMESİ
1. Nazım biriminin ( beyit,dörtlük,bent, ) belirtilmesi
2. Kaç beyit,dörtlük veya kaç bentten oluştuğunun belirtilmesi
3. Şiirin ölçüsünün ve duraklarının belirtilmesi
4. Kafiye (kafiye çeşitleri belirtilecek) ve rediflerin gösterilmesi
5. Kafiye şemasının gösterilmesi
B. ŞİİRİN İÇERİK YÖNÜNDEN İNCELENMESİ
1. Anlamı bilinmeyen kelimeler ve deyimlerin açıklanması
2. Şiirin bölümler halinde açıklanması ( imge,edebi sanatlar )
3. Şiirin ana duygusunun (tema) ve konusunun belirtilmesi
4. Şiirin dil ve anlatım özelliklerinin açıklanması
5. Şiirin türü hakkında bilgiler verilmesi
6. Söyleyici
C. ŞAİRİN HAYATI, SANATI VE ESERLERİ HAKKINDA BİLGİLER
D. FAYDALANILAN KAYNAKLAR

TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Manzum Hikaye
Manzum Hikâye ve Özellikleri
Nazım (şiir) şeklinde yazılan hikâyelere manzum hikâye denir.
Manzum hikâyelerin öykülerden tek farkı şiir biçiminde yazılmış olmalarıdır. Bu tür hikâyelerde didaktik şiir özelliği görülür.Hikâyede bulunan bütün özellikler (olay, yer, zaman, kişiler) manzum hikâyede de bulunur. Manzum hikâyelerde şair ya bir olayı anlatır ya da bir öğüt verme çabası güder. Manzum hikâyeler genellikle bir çevre tasviriyle başlar, ardından o çevrede bulunan kişiler anlatılır. Daha sonra ise olay anlatılır. Amaç okuyucuya bu bölümde ders veya öğüt vermektir.Giriş, gelişme ve sonuç bölümleri hikâye ile benzer özellikler gösterir. Manzum hikâyeler düşündürücü ve eğiticidir. Toplumu ilgilendiren olaylar işlenir.Daha çok ders veren, eğitici, öğretici, etkileyici konular seçilir.
Ölçü ve uyağa dikkat edilir.Anlam, alttaki dizelerde devam eder.Karşılıklı konuşmalara yer verilir.Dizelerin uzunlukları aynı olmayabilir.Bu tür için ilk adımları Recaizade Ekrem yazmıştır; Baba, Hasta gibi önemli manzum hikâyeleri bulunur. Bu tür Servet-i Fünun döneminde yaygınlaşmaya başlamıştır. Manzum hikâye’nin önemli temsilcileri Mehmet Akif Ersoy ve Tevfik Fikret‘ tir.
Ders kitabında Mehmet Akif Ersoy’un “ Seyfi Baba” isimli eseri verilmiştir.( sayfa 145 ) Eser ( Seyfi Baba ) öncelikle ilk dönem öğrenilen eleştirel okuma tekniyle incelenecektir.Daha sonra yapı ve anlam özellikleri ortaya konulacaktır.

Manzum Hikayenin şiirden ve hikayeden aldığı özellikler

 TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Roman / Sayfa 151

Türk dili ve edebiyatı derslerinde roman tür özellikleri verildiği için ders kitabında bilgiden ziyade bir roman ( Küçük Ağa / Tarık BUĞRA ) örneği üzerinde uygulama çalışması yapılması amaçlanmıştır.
Eser ,anlatım teknikleri üzerinden incelenmiş.( Eserde sorulan teknikler aşağıda kısaca açıklanmıştır.)
İç Konuşma Tekniği: Olayların merkezinde yer alan karakterlerin duygu ve düşüncelerinin bizzat karakter tarafından anlatılması tekniğidir.Bu teknikte kahramanlar kendi kendine konuşuyor gibidir.İç konuşma ile karakterin duygu ve düşüncelerini okuyucuyu net bir şekilde görebilmektedir.Anlatıcı aradan çekilir, anlatım birinci ağızdan yapılır.
İç Çözümleme Tekniği:İç konuşmada olduğu bu teknikte de karakterin duygu ve düşünceleri okuyucuya aktarılır.Ancak buradaki temel fark bu duygu ve düşünceler anlatıcı tarafından yani üçüncü ağızdan anlatılmasıdır.Burada hakim bakış açısı söz konusudur.
Bilinç Akışı:Bu teknikte karakterin iç dünyası tüm boyutlarıyla okuyucunun önüne serilir.Bilinçte yer alan duygu ve düşünceler hızlı ve düzensiz bir şekilde resmedilmeye çalışılır.Anlatıcı aradan çıkar ve bu akışı karakterin kendisi bizzat yapar.Bu anlatım adeta bir sayıklamayı andırır, ifade edilenler arasında mantıki bir bağ olmayabilir.
Diyalog Tekniği: Edebi eserde yer alan kişilerin karşılıklı konuşmalarına dayanan tekniktir.Kahramanlar arasında iletişim sağlanır.Böylelikle karakterlerin birbirleriyle olan çatışmalarını ve düşüncelerini okuyucu anlayabilmektedir.

TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Fıkra-Köşe Yazısı / Sayfa 160
FIKRA: (KÖŞE YAZISI)
Bir yazarın, herhangi bir konu hakkındaki kişisel görüş, anlayış ve düşüncelerini; kanıtlama gereği duymadan; hoş bir üslupla yazdığı, kısa fikir yazılarıdır.
Köşe yazısı olan fıkralarda yazar, gündelik olayları, özel bir görüşle, güzel bir üslupla, kanıtlama gereği duymadan, her gün kaleme alır.Günübirlik yazılardır.Gazetelerin bazı sayfalarında, belli köşelerde, genel bir başlıkla, çoğunlukla da her gün yazılan fıkralarda konu kısaca incelenir, ancak mutlaka bir sonuca varılır.Cümleler kısa ve anlaşılır niteliktedir.Fıkra yazıları özneldir.Konular günceldir ve anlatılanların kalıcılık niteliği yoktur.Kısa, etkili ve dokunaklı bir sonuca varılır. Amaç, okuyucuyu etkilemektir.Hedef, okuyucuya bazı günlük sorunları tanıtmak, bu sorunlar hakkında düşünceleri, derinliğe inmeden kanıtlamaya kalkmadan söylemektir.
Fıkraların amacı; siyasi, kültürel, ekonomik, toplumsal vb. konuları çok defa eleştirel bir bakış açısıyla anlatarak kamuoyunu yönlendirmektir. Fıkralarda kesin olmaktan ziyade güzel, hoş sonuçlara varmaya; canlı, ilgi çekici olmaya özen gösterilmelidir. ( sayfa 163 )

TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Gezi Yazısı / Sayfa 164

Türk dili ve edebiyatı derslerinde gezi yazısı tür özellikleri verildiği için ders kitabında bilgiden ziyade bir gezi yazısı ( Frankfurt Seyahatnamesi / Ahmet Haşim ) örneği üzerinde uygulama çalışması yapılması amaçlanmıştır.
Metinden ( Frankfurt Seyahatnamesi / Ahmet Haşim ) dönemle ilgili edebî, bilimsel, sosyolojik ve tarihî özellikleri tespit ederek tabloda ilgili yerlere yazınız.( Sayfa 172)

Edebî özellikler
Metin, betimleyici bir üslupla yazılmış ve duygusal anlatım ön plandadır.

Bilimsel özellikler
Dönemin makineleşme ve teknolojik gelişmelerine vurgu yapılmıştır.

Toplumsal özellikler
Avrupa’nın şehirleşme ve sınıfsal yapıları eleştirel bir şekilde incelenmiştir.

Tarihî özellikler
Avrupa’daki modernleşme süreci ve kültürel değişimlerin izleri aktarılmıştır.

TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Bilimsel Makale / Sayfa 174
Bilimsel makale, bilgi vermek amacıyla özgün araştırma sonuçlarını tanımlayan, yazılmış ve basılmış rapordur.
a.) Bilimsel makalenin başlığı ne çok kısa ne de uzun olmalı, makalenin bütünü hakkında bilgi vermeli, başlıkta okuyucunun makalede ne bulacağı açık şekilde belirtilmelidir.
b.) Makalenin özetinde amaç, kullanılan gereç ve yöntemler, bulgular kısaca verilir.
c.) Anahtar kelimeler, benzer konularda araştırma yapanların makaleye ulaşmasını kolaylaştırır.
d.) Bilimsel makalede başlık, yazar bilgisi, özet, anahtar kelimeler, giriş, gereç ve yöntem,
bulgular, tartışma, sonuç, kaynakça bölümlerine yer verilmelidir. Giriş bölümünün amacı okuyucuyu makaleye hazırlamaktır.
e.) Tabloların makaledeki işlevi : Araştırma bulgularını net ve karşılaştırılabilir bir şekilde sunmak.
f.) Bulgular, çalışma sonunda ulaşılan sonuçların ifade edildiği bölümdür.
g.) Tartışma bölümünde bulgular arasındaki ilişkiler gösterilir. Araştırmada ulaşılan sonuçlar, daha önce yapılmış çalışmalarla karşılaştırılır.
h.) Sonuç kısmı, araştırma sonuçlarının değerlendirildiği bölümdür.
ı.) Kaynaklar kısmında, çalışmada yararlanılan kaynaklara yer verilir.

TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Eleştiri Kuramları / Sayfa 187
Eleştiri Kuramı : Belirli bir şekilde düzenlenmiş sistemli bir bilgiyi bir bilime temel olacak şekilde açıklayan kurallar bütününe eleştiri kuramları denir. Belirli bir konu hakkındaki görüş ve düşünceler bütünüdür.
Eleştiri Kuramları
1.) Dış Dünyayı / Toplumu Merkeze Alan Tahlil Kuramı
2.) Sanatçıya Dönük Eleştiri Kuramı
3.) Psikanalitik Eleştiri Kuramı
4.) Esere Yönelik Eleştiri Kuramı
5.) Yapıya Yönelik Eleştiri Kuramı
6.) Okur Merkezli Eleştiri Kuramı

TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Dış Dünyayı / Toplumu Merkeze Alan Tahlil Kuramı
Dış dünyayı / toplumu merkeze alan tahlil kuramı, dış dünya ile metin arasındaki ilişkiye odaklanır. Tarihî olayların, toplum koşullarının yazarı nasıl etkilediğini; metnin yazıldığı zamandaki koşulları ve ortamın metne yansımalarını belirler ya da metni döneme ışık tutan bir belge gibi ele alır.
Dış dünya / toplum kuramı, metinde ele aldığı yönlerle üçe ayrılır.
■ Tarihsel Eleştiri: Metni anlamak ve değerlendirmek için metnin yazıldığı çağdaki koşullar, olaylar, inançlar, dünya görüşü, sanat anlayışı ve gelenekler hakkında bilgi edinilir.
■ Sosyolojik Eleştiri: Sanatın toplumu yansıtması fikrinden hareketle metne yansıyan toplumsal koşullar çözümlenir. Metinden, yazıldığı toplumun özellikleri belirlenir.
■ Marksist Eleştiri: Metnin yazıldığı dönemdeki ekonomik koşullar ve sınıf çatışmaları esas alınarak metin,ekonomi ile toplum ilişkisi çerçevesinde açıklanır.
TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Sanatçıya Dönük Eleştiri Kuramı
Sanatçıya dönük eleştiri, edebî metinle sanatçı arasındaki ilişkiyi; sanatçının duygu ve düşüncelerinin, psikolojik durumunun, kişiliğinin metne nasıl yansıdığını ele alır. Sanatçıya dönük eleştiri kuramına göre sanat, duyguların ifadesidir, duygular da o eseri yazan sanatçının aynasıdır.Sanatçının eserini anlayabilmenin yolu, onun hayatını, kişiliğini ve psikolojisini tanımaktan geçer.
TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Psikanalitik Eleştiri Kuramı
Psikanalitik eleştiri kuramında eser; yazarın hayatı, eğitimi, çevresi, arkadaşları, hastalıkları, ruhsal durumu, bilinçaltı gibi unsurlar çerçevesinde değerlendirilir. Sanat ve edebiyatta psikanaliz uygulamaları Avusturyalı bilim insanı Sigmund Freud’un (Sigmınd Froyd) bu alanda elde ettiği bulguların ışığında başlar. Freud’un ulaştığı bulgular değişik biçimlerde yazar- eser-okur ekseninde ele alınmıştır. Psikanaliz verileri sadece yazarın kişiliğiyle değil onun eserlerinde yarattığı tip ve karakterlerle de ilgilenir.
TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Esere Yönelik Eleştiri Kuramı
Esere yönelik eleştiri kuramı, eseri merkeze alan eleştiridir. Toplum, yazar ve okur etkisine yer verilmez. Eleştiri yapılırken eserin konusu, anlatımı, üslubu gibi eseri oluşturan yapı özellikleri incelenir. Eser bir bütün olarak değerlendirilir. Yapısal unsurlar incelenerek eserin edebî yönü ortaya konulmaya çalışılır.Esere yönelik yapılan eleştiri kuramı yaklaşımları “yeni eleştiri, Rus biçimciliği, yapısalcılık, arketipçi eleştiri”dir.Yeni eleştiri kuramında eser, edebî ve estetik yönüyle değerlendirilir. Eserin biçim ve konusunun bir bütün olarak eleştirilmesine dayanır.
TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Yapıya Yönelik Eleştiri Kuramı
Eserin içeriğini, anlamını oluşturan yapıdır ve eserin yapısı çözümlenmelidir. Yapısalcı bir eleştirmen, eseri incelemeye en küçük birim sesten başlar.Kelimelere yüklenen anlamları en küçük yapı olarak gördüğü için dil bilimiyle ilişkilendirerek eseri eleştirir.

Yapısalcı bir eleştirmen;sanatçının anlamı belirlemede bir rolü olmadığını, metnin en temel yapısı olan kelimelerin çok anlamlı olması gibi metnin de birden fazla anlamı olduğunu savunur.
Arketipçi eleştiri; toplumların bir bilinçaltının olduğunu ve bu bilinçaltının da mit, destan ve efsanelerden oluştuğunu söyler. Bu eleştiriye göre sanatçı, toplumun ortak bilinçaltını eserine yansıtmaktadır. Halk hikâyesi ve mesnevi kaynaklı anlatı örneklerinde yeniden doğuş arketipine sıkça rastlanır. Modern öncesi anlatılarda ebediyete olan inanç, yeniden doğuş arketipinin defalarca tekrarlandığı anlatılar doğurmuştur.
TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Okur Merkezli Eleştiri Kuramı
Okur merkezli eleştiri kuramı, edebî eser ile okuyucu arasındaki ilişkileri ele alır. Eserin okuyucuda bıraktığı etki, bu eleştirinin önemli bir unsurudur.Okur merkezli eleştiri kuramları “izlenimci eleştiri”, “duygusal etki”, “alımlama estetiği”dir.
İzlenimci eleştiri yaklaşımında eser, okurda bıraktığı etki ile değerlendirilir. Eserin nitelikleri ve yapısı üzerinde durulmaz. Bu eleştiri kuramında kurallar ve bilimsellik bulunmaz.Eleştirmen metne öznel yaklaşır.
Duygusal etki kuramında eser, okuyucuda bıraktığı duygu ve estetik haz yönüyle değerlendirilir.Eser, her okuyucuda farklı çağrışımlar oluşturur. Bu kurama göre edebiyat bir duygu işidir. Edebiyatın bilgi vermek gibi bir işlevi yoktur.
Alımlama estetiği kuramında, okur metnin anlamını tamamlayıp somutlaştırarak estetik bir haz duyar. Sanatçı,eserinde her şeyi söylemez, okur metindeki boşlukları doldurarak metinden anlam çıkarır.

Bir metni analiz etmek ve değerlendirmek için öncelikle metinle bağ kurulmalıdır.Bu kısımda Fen Bilimlerinden ve Sosyal Bilimlerden Bir Makale Tahlili yapılacaktır.( sayfa 225- 244 )
TAHLİL GÜNLÜĞÜ: Metni Eleştiri Kuramlarına Göre Değerlendirme ( sayfa 263 )
Bir eser eleştirilirken eserin dış dünya / toplum ile ilişkisi, sanatçısı, eserin kendisi veya okur ön plana alınır. Bazen bu kuramlar, bir eleştiri metninde iç içe de kullanılabilir.
■ Dış dünya / topluma yönelik eleştiride tarihî olayların, sosyal yaşamın esere yansımaları dile getirilir.
■ Sanatçıya yönelik eleştiri sanatçının yaşamının, psikolojisinin esere yansımalarını inceler.
■ Esere yönelik eleştiride metin türünün özelliklerinin esere nasıl yansıtıldığı değerlendirilir. Ayrıca yapı ve içerik arasındaki ilişkiler üzerinde durulur.
■ Okura yönelik eleştiride eserin okuyucuda uyandırdığı etkilere önem verilir.

Metin Tahlilleriyle İlgili Kavramlar

1.Metindeki çatışmanın en kısa ifadesi ve metnin ana iletisinin dayanağı : TEMA

2.Bir şiiri okurken içinizde işittiğiniz ses, şair tarafından oluşturulan hayalî konuşmacı : SÖYLEYİCİ

3.Metinde olay, kişi, mekân ve zaman unsurlarıyla somutlaşan tema :KONU

4.Şairin anlatmak istediklerini çağrışım, benzetme, anımsatma yoluyla başka bir alana ait bir şeyle zihninde canlandırdığı görüntü :İMGE

5.Şiirin dize kümelenişi, uyak düzeni, ölçüsü gibi dış yapı unsurları :BİÇİM

6.İki ya da daha çok dizenin sonunda bulunan ses benzerlikleri ve tekrarları :UYAK,REDİF

7.Şiirdeki sesler dizisinin ve ritmin uyumu, akıcılığı :AHENK

8.Olay örgüsünü aktaran, kişileri betimleyen, olayları ve çevreyi gören göz :ANLATICI

9.Bir yazarın duygu, düşünce ve hayallerini özgün bir şekilde anlatma biçimi :ÜSLUP

10.Metinde konuyu oluşturan olayların birbiriyle bağıntısının neden sonuç ilişkisi içinde zincirleme verilmesi : BAKIŞ AÇISI

KAYNAKÇA :
DAĞLI A.,ASLANOĞLU B. ,EMEKÇİOĞLU M.,CEYLAN T.,KILIÇ Z. ( 2024 ).Metin Tahlilleri-1.ANKARA : DEVLET KİTAPLARI ,Ayrıntı Basımevi
Ekrem Yekrek ders notları

METİN TAHLİLLERİ 1 2.DÖNEM DERS NOTLARI indir.