Eğitim sistemleri ile ilgili çok çeşitli eleştiriler vardır. Bunların büyük çoğunluğu eğitim sisteminin nasıl iyileştirileceği ile ilgilidir. Toplumlar genelde mevcut eğitim yapılanmasından memnun gözükmektedir. Ancak yazar Ivan Illich eğitim sistemine ve okula çok farklı bir açıdan yaklaşan yazarlardandır. Yazarın Okulsuz Toplum kitabındaki yaklaşımları ezberleri bozacak tarzdadır. Kitaptan önemli saydığımız fikirleri sizler için derledik:
Yazar, kitabında okulun öğrencileri tekdüzeleştirdiğinden ve eleştirel düşünme imkanı vermediğinden bahsederek bireylerin istedikleri bilgiye kolayca ulaşabilmeleri için bağımsız bir iletişim ağının kurulması gerektiğini savunur. Yazarın savunduğu görüş günümüz şartlarında uzaktan eğitim uygulamalarını çağrıştırmaktadır. Yazar eğitim öğretim için okula gerek olmadığını savunur. Kısacası yazar okulsuz toplumu savunmaktadır.
Yazar, kurumların insanları sınırlandırdığını hatta insanların verimini düşürdüğünü anlatmaktadır. Şu tespit çok önemlidir: Hastanede doğup hastanede ölen ve bu arada birçok kurum arasında hayatını geçiren insanlar olarak geleceğimiz pek parlak değildir.
Yazar, kitabında değerlerin kurumsallaşmasının toplumsal kutuplaşmaya, toplumsal kutuplaşmanın da insanları psikolojik ve ruhsal olarak çöküntüye sevk edebileceğini anlatmaktadır.
Yazar Ivan Illich insanların bir araya gelme şartlarını, kendi inisiyatifleri ile belirlenmiş bir problemi çözmek için olması gerektiğini savunur.
Yazara göre eğitim insanların hayal güçlerinin sınırlarını daraltmaktadır. Nasıl düşüneceğine bile karar verilen insanlar bu sınırlandırmayı aşarak kendilerine faydalı şekilde düşünemezler.
Okul genç insanları her şeylerinin ölçülebileceği bireyler olarak yetiştirmektedir. Okulda eğitim gören gençler bağımsız düşünebilme yeteneklerini büyük oranda kaybetmiş olurlar.
En iyi günlerini bile okulda geçiren gençler okullardaki sınırlı performanslardan dolayı kendilerini suçlu gibi hissetmektedirler. Okul bir manada öğrencilerin psikolojilerini bile bozmaktadır.
Okula diploma almak için kaydolan öğrenciler, diplomalı kişiler tarafından baskıya maruz kalmaktadırlar.
Yazara göre kaliteli bir eğitim sisteminin amaçları şunlardır: Yaşamının herhangi bir bölümünde eğitim öğretim görmek isteyen kişilere gerekli olanaklar sağlanmalıdır, bilgi sahibi olanlar ve bu bilgilerden istifade etmek isteyen insanlar arasında iletişim imkanı sağlanmalıdır, halkın yeteneklerini ortaya çıkarmak amacıyla bir çaba içinde olan insanları bu çabalarında yardımcı olunmalıdır.
Yazar Ivan Illich, okulsuz toplum görüşünü dile getirirken gerçekten de okulun gereksiz bir şey olduğunu mu kastetmekteydi? Yoksa okullaşmaya farklı bir perspektiften bakma fikrini mi savunuyordu? Bilemeyiz ancak yazarın savunmakta olduğu fikirlerin alışılagelmiş fikirlerden çok farklı fikirler olduğunu kabul etmek gerekir. Hele hele okulun bireyleri aynı şekilde düşünmeye zorladığı ve bu durumun da insanlar arasında ayrışmaya sebep olduğu fikri üzerinde düşünülmesi gereken savlardandır.
Eğitim öğretim ile ilgili olarak görüş bildiren yazarların olaylara bakarken siyah ve beyaz gibi birbirinin zıddı görüşleri savunmaları anlayışla karşılanması gereken durumlardır. Eğitsel eleştirilerin temel amacı daha iyi bir eğitim öğretim fırsatı yakalamaktır. Bundan dolayı da yazar Ivan Illich’in Okulsuz Toplum kitabında anlatmaya çalıştığı fikirleri de okul ve eğitim öğretim sistemini iyileştirmek amacı ile ifade edilmiş fikirler arasında sayabiliriz.
