TÜRK ve DÜNYA EDEBİYATINDA İLKLER

TÜRK ve DÜNYA  EDEBİYATINDA İLKLER

İSLAMİYET ÖNCESİ VE İSLAMİ DÖNEM (DİVAN VE HALK EDEBİYATI)

 İlk alfabe: Göktürk (Orhun) alfabesi

 Bilinen ilk Türk şairi: Arpınçur Tigin

 İlk Türk yazarı: Yolluğ Tigin

 Bilinen en eski ve ilk destanımız: “Alp Er Tunga Destanı”

 Türkçenin ilk yazılı belgeleri: “Orhun Yazıtları” (Türk adının geçtiği ilk metin), söylev türünün ilk örneği)

 İslami dönem Türk edebiyatının ilk edebi eser örneği: “Kutadgu Bilig”dir. İlk Türkçe didaktik şiirler bu yapıttadır. Aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk yapıttır. İlk mesnevi örneğidir. İlk siyasetname örneğidir.

 İlk İslami Türk destanı: “Satuk Buğra Han Destanı”

 Sagu türünün ilk örneği: “Alp Er Tunga Sagusu”

 Türkçenin bilinen ilk sözlüğü: “Divanü Lü- gati’t-Türk”

 Türkçe ilk manzum mevlit metnini yazan: Ahmedi (15)

 Divan sahibi ilk sanatçı: Yunus Emre (13)

 Divan edebiyatının ilk temsilcisi: Hoca Dehhani (13)

 Tasavvuf konusunda yazılan ilk eser: Ahmet Yesevî’nin “Divan-ı Hikmet”i (12)

 Edebiyatımızın ilk aşk mesnevisi: Şeyyat Hamza’nın “Yusuf u Züleyha”sı (13)

 Anadolu Türkçesiyle yazılan ilk eser: Ahmet Fakih’in yazdığı “Çarhname”si

 İlk gezi eserlerimiz: Seydi Ali Reis’in “Miratü’l- Memalik”i / Babürşah’ın “Babürname”si

 Antoloji türünün ilk örneği: Ömer b. Mezid’in 1437′de hazırladığı “Mecmuatü’t – Nezair”

 Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa

 İlk şehrengiz: Mesihi

 Hamse sahibi ilk sanatçı: Ali Şir Nevai

 İlk edebi mektup: Fuzuli’nin “Şikâyetname”si

 Anadolu sahasında hamse sahibi ilk sanatçı: Hamdullah Hamdi

 İlk bibliyografya yazarımız: Kâtip Çelebi – “Keşfü’z- Zünun”

 Şairlerle ilgili yazılan ilk tarafsız ve alfabetik tezkire: Latifi

 İlk şairler tezkiresi: Ali Şir Nevai’nin “Mecalisü’n-Nefais”i

 Anadolu sahasında ilk şuara tezkiresi: Sehi Bey’in “Heşt Behişt”i

 İlk edebi anı: Babürşah’ın “Babürname”si

 İlk şarkı örnekleri: Naili

 Matbaada basılan (İbrahim Müteferrika tarafından) ilk yapıt: “Vankulu Lügati”

 Türkçe ilk mevlit: Süleyman Çelebi’nin “Vesiletü’n-Necat” adlı yapıtı

 TANZİMAT EDEBİYATI

 İlk edebi ve felsefi çeviri: Münif Paşa’nın “Muhaverat-ı Hikemiye”si

 İlk çeviri roman: Yusuf Kemal Paşa’nın Fransız yazar Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı roman

 İlk resmi gazete: Takvim-i Vekayi (1831)

 İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840)

 Batılı anlamda ilk günlük örneği: Direktör Ali Bey’in yazdığı “Seyahat Jurnali”

 İlk Türk gazetecisi: Şinasi

 Batılı anlamda ilk tiyatro yapıtı: Şinasi’nin “Şair Evlenmesi”

 Noktalama işaretlerini düzyazıda ilk kez kullanan: Şinasi

 İlk makale: Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval gazetesindeki “Mukaddime” başlıklı yazısı

 İlk özel gazete: Şinasi ve Agâh Efendi-Tercüman-ı Ahval

 Batılı anlamda ilk fabl örneklerini yazan: Şinasi

 İlk tezli roman örneği: Nabizade Nazım’ın “Zehra” adlı yapıtı

 Sahnelenen ilk tiyatroı: Namık Kemal’in “Vatan yahut Silistre”si

 İlk hikâye denemesi: Emin Nihat Bey’in “Müsameretname”si

 İlk öykü örnekleri: Ahmet Mithat Efendi’nin “Letaif-Rivayet”i

 Batılı anlamda ilk eleştiri yazısı ve yapıtı: Namık Kemal’in “Lisan-ı Osmanî Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazat-ı Şamildir” yazısı, ilk eleştiri yapıtı “Tahrib-i Harabat”

 İlk edebi roman: Namık Kemal’in “İntibah” adlı romanı

 İlk tarihi roman: Namık Kemal’in “Cezmi”si

 İlk köy şiiri: Muallim Naci’nin yazdığı “Köylü Kızların Şarkısı”

 İlk kafiyesiz şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın yazdığı “Validem”

 Yabancı ülkede geçen bir macerayı anlatan ilk tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Finten”i

 Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Eşber”i

 Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Nesteren”i

 İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Sahra”sı

 İlk edebiyat teorisi yapıtı: Recaizade M. Ekrem- “Talim-i Edebiyat”

 İlk polisiye roman: Ahmet Mithat Efendi-“Esrar-ı Cinayet” 

 Türk romancılığında ilk alafranga tip: Ahmet Mithat Efendi’nin roman kahramanı olan Felatun Bey

 Batılı anlamda ilk antoloji: Ziya Paşa’nın üç ciltlik “Harabat”ı

 Türk tiyatrosunda Batı’dan eser uyarlamayı ilk kez yapan: Ahmet Vefik Paşa

 Türkçe sözlük adını ilk kullanan, ilk yerli roman olan “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”ı yazan: Şemsettin Sami

 İlk tarih ve coğrafya ansiklopedimiz: Şemsettin Sami’nin yazdığı “Kamusü’l Alam”

 İlk köy romanı: Nabizade Nazım’ın “Karabibik”i

 İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası”

 Çocuklara yönelik ilk dergi: 1869′da çıkan Mümeyyiz

 Edebiyat tarihi adıyla yazılan ilk eser: Abdülhalim Memduh’un “Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye”si

 İlk kadın romancı: Fatma Aliye Hanım

 Tanzimat’tan sonraki edebiyatımızın ilk kadın şairi: Nigar Hanım

 İlk mizah dergisi: Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen

 İlk mizahi sözlük: Direktör Ali Bey’in “Lehçetü’l-Hakayık”ı

 İlk psikolojik roman denemesi: Nabizade Nazım’ın “Zehra”sı

 İlk dergi: Münif Paşa’nın çıkardığı Mecmua-ı Fünun

SERVET-İ FUNÛN EDEBİYATI VE FECR-i ATİ EDEBİYATI

 İlk edebi beyannameyi yayımlayan: Fecr-İ Ati Topluluğu

 İlk mensur şiir: Halit Ziya’nın “Mensur Şiirler”i

 İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf’un “Eylül” romanı

 Sone’yi ilk kez kullanan: Süleyman Nesip

 Anjambmanı ilk kullanan şair: Tevfik Fikret

 Çocuklar için yazılmış ilk şiir kitabı: Tevfik Fikret’in “Şermin” yapıtı

 İlk önemli fıkra yazarı: Ahmet Rasim

MİLLİ EDEBİYAT VE CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

 İlk çocuk romanı: Mahmut Yesari’nin “Bağrı Yanık Ömer” yapıtı

 Röportaj türünün ilk örneği: Ruşen Eşref Ünaydın’ın “Diyorlar ki” adlı yapıtı

 Batılı anlamda ilk edebiyat tarihi: Fuat Köprülü

 “Milli Edebiyat” ifadesi ilk kez kullanılan: Genç Kalemler

 Türk sözcüğünü ilk kullanan şair: Mehmet Emin Yurdakul

 Dış Türkleri konu alan ilk roman: Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun “Gönül Hanım” adlı romanı

 Cumhuriyet dönemi köy romancılığının ilk örneği: Yakup Kadri’nin “Yaban” romanı

 İlk Türk sosyologu: Ziya Gökalp

 “Orhun Abideleri”nden ilk söz eden Türk: Necip Asım (İkdam gazetesi 200.sayı)

 İlk otobiyografik roman: Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” (Dünya roman tarihinde kahramanın adı verilmeyen ilk romandır.)

 İlk TDK roman ödülü: “Suçumuz İnsan Olmak” (1957) adlı yapıtıyla Oktay Akbal

 Batı nazım şekillerini ilk defa kullanan şairimiz: Edip Ayel (1894-1957)

 İlk fütürist (gelecekçi) sanatçımız: Ercüment Behzat Lav

 Köyden şehre göçü ilk kez işleyen: Orhan Kemal

 Heceyle yazılmış, sanat değeri taşıyan ilk manzum piyes: Yusuf Ziya Ortaç’ın “Binnaz” adlı oyunu

 İlk postmodern roman: Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” adlı romanı

 İlk monolog tarzıyla yazılmış ilk roman: Adalet Ağaoğlu’nun “Bir Düğün Gecesi” romanı

 Hikâyede gerçek anlamda Anadolu’yu işleyen ilk yazar: Refik Halit Karay

 Serbest ölçüyü kullanan ilk şair: Nazım Hikmet

 Tiyatroda ilk kadın oyuncu: Afife Jale (Hüseyin Cahit’in yazdığı “Yamalar” adlı oyunda oynamıştır.)

 İlk epik tiyatro: Haldun Taner’in “Keşanlı Ali Destanı” adlı yapıtı

 DÜNYA EDEBİYATINDAKİ İLKLER

 İlk roman örneği: Rebelais – “Gargaunta”

 İlk modern roman: Cervantes – “Don Kişot”

 İlk tarihi roman: W.Scott – “Waverley”

 İlk psikolojik roman: Madam de La Fayette – “Princesse de Cleves”

 İlk öykü örneği: G. Boccacio – “Decameron”

 Olay öyküsünün öncüsü: Guy de Maupassant

 Durum/Kesit öyküsünün öncüsü: A. Çehov

 Deneme türünün kurucusu: Montaigne

 Deneme türünün ikinci ismi: Bacon

 İlk biyografi yazarı: Plutarkhos

 Tarih türünün kurucusu: Heredot

 İlk büyük destan şairi: Homeros

 İlk trajedi sanatçısı: Aiskhylos

 İlk büyük komedya sanatçısı: Aristophanes

 İlk anı yazarı: Ksenophon – “Anabasis”

 İlk özdeyiş yazarı: La Rochefaucault

 En eski ve ünlü hatipler: Demosthenes, Çiçero, Bousset

 İlk fabl örneği (Batı): Aisopos (Ezop) – “Fabllar”

 İlk fabl örneği (Doğu): Beydaba – “Kelile ile Dimne”

 İlk lirik şair: Sappho

 Pastoral şiirin kurucusu: Theokritos

 Didaktik şiirin kurucusu: Hesiodos

 İlk mensur şiir: Baudelaire – “Küçük Mensur Şiirler”

 Klasisizmin kuramcısı: Boileau – “Şiir Sanatı”

 Romantizmin kuramcısı: Victor Hugo – “Cromvell” yapıtının ön sözü

 Dramın kurallarını belirleyen: Victor Hugo

 İlk realist roman: G. Flaubert – “Madam Bovary”

 Natüralizmin kuramcısı: Emile Zola

 Dünyada bilinen ilk destan: Sümerlerin “Gılgamış Destanı”

Yukarıdaki yazıyı indirmek için aşağıdaki linke tıklayınız.

Türk ve Dünya Edebiyatında İlkler