9. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI DERSİ TİYATRO ÜNİTESİ ÖZETİ
Tiyatro
• Tiyatro, insan yaşamıyla ilgili olayları sahnede canlandırmaya dayanan yazılı eserdir.
• MÖ VI. yüzyılda tanrı Dionysos adına düzenlenen dinî törenlerden doğmuştur.
Türk Edebiyatında Tiyatronun Gelişimi:
Türk tiyatrosunu iki dönemde inceleriz:
1. Geleneksel Türk Tiyatrosu
a. Karagöz
b. Orta Oyunu
c. Meddah
ç. Köy Seyirlik Oyunu
2. Modern Türk Tiyatrosu
a. Trajedi
b. Komedi
c. Dram
• Batılı anlamda tiyatro türü Türk edebiyatına Tanzimat’tan sonra Avrupa’dan gelmiştir.
• Tiyatronun yerini karagöz, orta oyunu, meddah hikâyeleri, köy seyirlik oyunları ve kukla oyunu adı verilen geleneksel tiyatro türleri tutuyordu. Yüzyıllarca varlığını koruyan geleneksel tiyatro, değişen hayat şartlarıyla birlikte varlığını sürdürememiştir.
• Tanzimat Dönemi sanatçıları tiyatroyu halkı eğitmek amacıyla faydalı bir tür olarak görmüşlerdir.
• İlk Türkçe oyun, Şinasi’nin 1860’ta Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayımlanan Şair Evlenmesi adlı tek perdelik komedi türündeki eseridir.
• Edebiyatıcedide Dönemi’nde sahneleme tekniğinden uzak, okunmak için oyunlar yazıldı.
• Tiyatro türü Cumhuriyet Dönemi’nde önem kazandı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında konusunu Türk tarihinden, Türk mitolojisinden alan ve millî duygulara seslenen oyunlar yazıldı. Bunları toplumsal sorunları, değer yargılarındaki değişimleri ve ruhsal çelişkileri konu alan eserler izledi.
• Tiyatro hem göze hem kulağa hitap eden bir sahne sanatıdır.
• Dekor, kostüm, makyaj, oyuncuların jest ve mimikleri oyuna gerçeklik izlenimi katar.
Tiyatronun Bölümleri
Serim: Olayın geçtiği yer ve kişiler tanıtılır. Yer ve kişilerin olayla ilgileri ifade edilir. Çatışma sezdirilir.
Düğüm: Giriş bölümünde sezdirilen çatışmaların belirginleştiği, çıkmazların sergilendiği bölümdür. Kişiler, canlandırdıkları karakterlerin kişiliklerine göre konuşurlar. Kahramanlar karar sürecini bu bölümde yaşarlar.
Çözüm: Oyunun son bölümüdür. Olay bir sonuca ulaşır. Sonuç bölümünde konuşmalar kısa ve etkilidir. Gelişme bölümünde oluşan soruların cevapları bu bölümde verilir.
Tiyatronun Yapı Unsurları
Dramatik Örgü:Tiyatro eserindeki olay örgüsüne dramatik örgü denir. Tiyatro eserinde olaylar neden-sonuç ilişkisiyle birbirine bağlıdır. Sahnede canlandırılma sebebiyle olay, seyircide gerçeklik izlenimi uyandırır. Olay, çatışmadan doğar.
Kişiler (Şahıs Kadrosu): Tiyatroda çatışmayı doğuran, kişiler arasındaki mücadelelerdir. Kişiler, oyunun iletisinin izleyiciye ulaşmasını sağlar. Kişiler arasındaki mücadeleler, oyuna yeni boyutlar katar. Tiyatro eserinde de romanda olduğu gibi tip ya da karakterler yer alır. Tiyatro eserinde insan dışı varlıklara da yer verilebilir.
Çatışma: Olay örgüsünü; insanın insanla, insanın doğayla ya da insanın kendisiyle olan anlaşmazlığından kaynaklanan çatışmalar oluşturur. Tiyatro eseri hayatı yansıtır fakat bu bir kurgudur. Kahramanın istekleri engellerle karşılaşır. Çatışma, hayata bakış ve hayatı değerlendirişte kahramanın başkalarıyla olan farklılıklarından doğar.
Yer (Mekân): Dramatik örgünün gerçekleştiği yerdir. Olayların geçtiği yer dekor yardımıyla sahnede canlandırılır. Olayların gerçeklik hissi vermesi için dekor ve aksesuarlardan yararlanılır. Oyunun anlaşılırlığını dekor tamamlar. Oyundaki çevre farklılaştıkça sahne de ona göre farklı dekorla yeniden düzenlenir.
Zaman: Tiyatroda zaman, olayın başlangıcından bitişine kadar geçen süredir. Bu süre metin yazarı tarafından kronolojik sırayla verilebileceği gibi sonuçtan başlatılıp geriye dönüş tekniğiyle de verilebilir. Yazar, olayı düğüm bölümünden de başlatabilir. Düzensiz zamanın kullanıldığı oyunlarda olay aşamaları karmaşık şekilde sıralanır.
TİYATRO TERİMLERİ
adaptasyon: Yabancı dille yazılmış bir eseri, yerli hayata uygun olarak çevirme, uyarlama. aksesuar: Oyunda konu gereği kullanılan ve sahnede yer alan çeşitli eşya.
aktör: Tiyatro ve sinemada erkek oyuncu. aktris: Tiyatro ve sinemada kadın oyuncu.
dekor: Oyunun konusunun geçtiği yerin ve çağın özelliklerini belirleyen gereçlerin (eşya vb.nin) tümü ve bunların sahnede düzenleniş biçimi.
diyalog: Oyunda iki ya da daha çok kişinin konuşması.
jest: Oyuncunun rol gereği duygularını yansıtmak amacıyla yaptığı baş, el, kol hareketleri.
kostüm: Oyuncuların oyunun konusuna ve rollerine uygun olarak giydikleri kıyafetlerin genel adı.
kulis: Tiyatroda sahne arkasında oyuncuların hazırlandıkları ve sahneye çıkış sırasını bekledikleri yer.
makyaj: Canlandırdığı tipi oluşturmak amacıyla oyuncunun yüzünde ve vücudunda yapılan boyama ve şekil verme olayı.
mimik: Duygu ve düşünceleri yüz hareketleriyle anlatma işi.
monolog: 1. Oyunculardan birinin kendi kendine yaptığı konuşma. 2. Oyunda bir kişi tarafından anlatılan gülünç olay.
perde: Bir oyunun ana bölümlerinden her biri.
replik: 1. Oyuncunun, sözü karşısındakine bırakırken söyleyeceği son söz. 2. Oyunda karşısındakinin sözüne karşılık verme.
sahne: 1. Bir tiyatro yapısında oyuncuların oynamaları için ayrılmış yerden belli yükseklikte gösteri yapmaya uygun yer. 2. Perdelerin kendi içinde ayrıldığı bölümler.
suflör: Perde gerisinde yer alıp oyuncuların unuttukları sözleri fısıldayarak oyunculara hatırlatan
MODERN TİYATRO TÜRLERİ
1. Trajedi: Hayatın acıklı yönlerini gösteren, seyircide korku, acıma duyguları uyandırarak ruhu kötülüklerden arındırmayı amaçlayan tiyatro yapıtlarına denir.
Tarihî Gelişimi: Kökeni eski Yunan edebiyatına dayanır. Eski Yunan’da Dionysos törenlerinde bir şair tarafından Ditirambos adı verilen iki dizelik şiir okunur, koro da bu şiirleri müzik eşliğinde seslendirirdi. Bu törenlerdeki oyunlar daha sonra Thespis, Aiskhylos ve Sophokles tarafından geliştirildi. Thespis, koronun karşısına bir oyuncu ekledi, Aiskhylos ikinci oyuncuyu, Sophokles üçüncü oyuncuyu ekledi. Dionysos’un acıklı hayatından söz edildiği için bu oyuna tragedya adı verildi.Bir süre unutulan tragedya, Rönesans Dönemi’nde klasisizmin etkisiyle gelişti. Fransız Racine ve Corneille, trajedi türünde tiyatro eserleri yazdılar.
♣ Trajedide konular tarihten veya mitolojiden seçilir.
♣ Oyunda tek bir olay anlatılır.
♣Kahramanlar eğitimli, soylu insanlar arasından seçilir; krallar, kraliçeler, tanrılar ve yarı tanrılar oyun kahramanı olabilir.
♣ Kahramanlar, karakter özelliği gösterir.
♣ Trajedide kaba ve çirkin sözlere yer verilmez. Töre ve geleneklere bağlılıkla ahlak kuralları önemli yer tutar.
♣Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılmaz.
♣ Trajedi genellikle beş perdeden oluşur. Üç birlik kuralına uyulur.
♣Baştan sona aynı olay, yirmi dört saat içinde aynı mekânda geçer.
Türk edebiyatında Abdülhak Hamit Tarhan, Orhan Asena, Turan Oflazoğlu, Güngör Dilmen Kalyoncu trajedi türünde eseri olan yazarlardır.
2. Komedi: Kişilerin ve toplumun aksayan, gülünç yönlerini göstererek ders vermeyi amaçlayan tiyatro türüdür.
Tarihî Gelişimi: MÖ V. yüzyılda Yunanistan’da ortaya çıkmıştır. Türün ilk temsilcisi Aristophanes’tir. Orta Çağ’da rastlanmayan komedi, Rönesans sonrasında klasisizmin etkisiyle Fransa’da yeniden ortaya çıkmıştır. Türün başarılı temsilcileri Fransız edebiyatında Molière, Rus edebiyatında Gogol’dur. Başlangıçta nazımla yazılan komediler XVII. yüzyıldan itibaren düzyazı şeklinde yazılmaya başlanmıştır.
♣ Komediler, konularını günlük hayattan alır.
♣ Kişilerin, toplumun aksak yönleri gösterilerek seyirciyi güldürürken düşündürmek amaçlanır.
♣ Kahramanlar, halk tabakasından kimselerdir.
♣ Üç birlik kuralına uyulur.
♣ Öldürme, yaralama gibi çirkin olaylar sahnede canlandırılır.
♣ Kaba sözlerden, şakalardan, söz oyunlarından kaçınılmaz.
Komedi Çeşitleri
1. Karakter Komedisi: İnsanların gülünç ve aksak yönlerini gösteren komedi türüdür.
2. Töre Komedisi: Toplumun gülünç ve aksak yönlerini gösteren komedi türüdür.
3. Entrika Komedisi: Seyircide merak uyandırmayı ve onu şaşırtarak güldürmeyi amaçlayan komedi türüdür. Entrika komedisinde seyirciyi güldürmekten başka amaç gözetilmez.
Türk edebiyatında komedi türünün ilk örneği Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı oyunudur. Ahmet Vefik Paşa, Moliere’in komedi türündeki oyunlarını Türkçeye çevirmiştir. Recaizade Mahmut Ekrem, komedi türünde eserler yazmıştır. Millî Edebiyat Dönemi’nde Musahipzade Celâl, konularını Osmanlı tarihinden alan oyunlarında dönemin aksak ve gülünç yanlarını sergilemiştir. Cumhuriyet Dönemi’nde Vedat Nedim Tör, Ahmet Kutsi Tecer, Necati Cumalı, Oktay Rıfat, Güngör Dilmen, Haldun Taner gibi oyun yazarları komedi türünde eser vermişlerdir.
3. Dram: Acıklı ve üzüntülü olayları, kimi zaman güldürücü yönlerini de katarak konu alan sahne oyunudur. XVIII. yüzyılda klasisizme tepki olarak doğan romantizmle birlikte ortaya çıkmıştır.
♣Trajedi ve komedideki üç birlik kuralına uyma zorunluluğu yoktur.
♣Hayatın hem acıklı hem gülünç yanları birlikte verilir.
♣Olaylar tarihten ya da günlük hayattan alınabilir.
♣Kişiler toplumun her kesiminden olabilir.
♣Çirkin olaylar sahnede canlandırılabilir.
♣Dram, üç veya beş perdeden oluşur, nazım ve nesir şeklinde yazılabilir. Dram türünün ilk örneklerini İngiliz William Shakespeare vermiştir.
Dramın ilkelerini Fransız yazar Victor Hugo, Cromwel adlı eserinin ön sözünde belirlemiştir.
Türk edebiyatında dram türünün ilk örnekleri Tanzimat Dönemi’nde Namık Kemal’in yazdığı Zavallı Çocuk ve Vatan yahut Silistre adlı oyunlardır.
Dramın başarılı örnekleri Cumhuriyet Dönemi’nde görülür. Reşat Nuri Güntekin, Faruk Nafiz Çamlıbel, Necip Fazıl Kısakürek, Ahmet Kutsi Tecer, Oktay Rıfat Horozcu, Turgut Özakman, Necati Cumalı gibi oyun yazarları dram türünde eserler vermişlerdir.
GÜNGÖR DİLMEN KALYONCU
Konularını genellikle Türk tarihi ve Yunan mitolojisinde geçen olaylardan seçti. Tarihî konulu oyunlarında çağdaş bir yorumla günümüz toplumunun sorunlarını işledi. Oyunlarında şiirsel bir dil kullandı.
Kurban, Midas’ın Kulakları, Bağdat Hatun, Deli Dumrul, Ben Anadolu, Galile’nin Günahları tanınmış tiyatro eserlerindendir.
ALİ YÜRÜK
Türkmen Düğünü bir milletin düğün âdetlerini anlatan dünyadaki ilk tiyatro eseridir. Eser, sahnelendiği her yerde büyük ilgi görmüştür.
ORHAN ASENA
Oyunlarının konularını tarihten, mitolojiden, toplum hayatından aldı.
Oyunlarında hak ve adalet temalarını ağırlıklı olarak işledi, birey-toplum çatışmasına yer verdi.
Tanrılar ve İnsanlar (Gılgamış), Hürrem Sultan, Tohum ve Toprak, Simavnalı Şeyh Bedrettin, Atçalı Kel Mehmet, Karacaoğlan, Fadik Kız, Ya Devlet Başa ya Kuzgun Leşe yazarın tanınmış oyunlarıdır.
Hazırlayan: Yeliz Özge Toyman
9.sinif edebiyat tiyatro unitesi ozeti indir.
