Bir şeyden haber vermek, bir şeyi sormak, istemek veya duyguları bildirmek için birine posta yoluyla gönderilen metin, yazı.
Mektup türüne ait en eski metinler MÖ 15-16. yüzyıllara kadar gitmektedir. Bu mektuplar Mısır Firavunları tarafından yazdırılmıştır. Hitit krallarının yazdırmış olduğu mektuplar da bulunmaktadır. Bu mektuplar haber vermek veya emir ve istekleri bildirmek için yazıldığı için duyguları bildirmemektedir. Divan edebiyatında mektup türünün en önemli örneği Fuzuli’nin Şikayetnamesi’dir.
Mektup türündeki en önemli gelişme teknolojinin gelişmesiyle olmuştur. Mektuplar artık zarfa konma özelliğini neredeyse kaybetmek üzeredir. İnsanlar daha ekonomik ve çok daha hızlı olan elektronik postayı (e-posta) tercih etmektedirler.
Not: Elektronik postalar (e-posta) gönderildikleri ortamın özelliğinden dolayı bu adı almıştır. Mektuplar oluşturulma amacından yola çıkılarak sınıflandırılır.
Oluşturulma amaçlarına göre mektuplar:
1.Özel Mektup
2.Resmi mektuplar
3.İş Mektupları
Özel Mektup:
Uzakta bulunan bir arkadaş, dost, tanıdık veya herhangi bir kişinin diğerine yazdığı mektuptur.
Mektubun dil ve anlatımını belirleyen etkenler ele alınan konunun niteliği, mektubun göndericisi ile alıcısının birbirlerine karşı tutumlarıdır. Ayrıca gönderilen mektupta geçen konunun içeriğine göre özel mektuptaki üslup farklılaşır. Üzüntü ve sevinç ifade eden mektuplar aynı üslupla yazılmaz.
Mektupta anlatılanlar bilgi aktarmak amacıyla yazıldığıysa dil göndergesel işlevde, duygu ve heyecan aktarmak amacıyla yazıldıysa heyecana bağlı işlevde, gönderici alıcıdan bir şeyler yapmasını istiyorsa alıcıyı harekete işleviyle kullanılır.
Mektuplarda giriş, gelişme ve sonuç bölümleri bulunur. Bu bölümler bir mecburiyet olarak değil de duygu ve düşünceleri daha rahat anlatabilmek içindir. Giriş bölümünde mektubun yazılış amacı belirtilir, gelişme bölümünde asıl anlatılmak istenen ortaya konur ve ayrıntılara girilir, sonuç bölümünde iyi dileklerle mektup tamamlanır.
Eski edebiyatımızda mektupların bir araya getirildiği eserler mektubatlardır. Münşeatlarda mektuplara da yer verilmiştir. Mektupların Tanzimat’tan itibaren kitaplaşma süreci hızlanmıştır.
Özel mektup yazarken mektubun biçim özelliklerine de dikkat etmek gerekir. Bu özellikler şunlardır:
- Mektup temiz, düzgün, beyaz ve çizgisiz bir kağıda, siyah ya da mavi tükenmez veya mürekkepli kalemle yazılır. Bilgisayarla yazılsa da elle yazmak daha önemlidir.
- Mektubun yazıldığı yer ve tarih kağıdın sağ üst köşesine yazılır. Örnek: İstanbul, 1 Ocak 2017.
- Mektuplar bir hitapla başlar. Bu hitap mektup yazılan kişiyle yazan kişi arasındaki ilişkiye göre değişir. Hitap sözü, tarih ve yerin yazıldığı hizadan biraz aşağıda sol üst köşede satır başı yapılarak yazılır. Hitaplarda her kelime büyük harfle başlar ve hitap sözlerinden sonra virgül işareti konur. Örnek: Kıymetli Öğrencilerim, Aziz Dostum, Değerli Misafirler, Sevgili Adnan
- Mektubu yazan kişinin ismi ve soyismi, mektubun sol alt köşesine yazılır; imza, ismin ve soyismin altına atılır.
- Mektup yazan kişinin adresi sol alt köşeye yazılır. Sürekli mektuplaştığımız kişiyse buna gerek yok.
- Mektup zarfa konur. Gönderenin adresi sol üst köşede, alıcının adresi sağ alt köşede yer alır. Adresin her kelimesi büyük harfle başlar.
Mektuplar uzmanlık alanlarına göre edebi mektup, felsefi mektup, askeri mektup gibi isimler alır. Bu mektuplar da bir çeşit özel mektuptur. Özel mektuplardan farkı, bu mektuplarda şahsi konuların yanında fikri ve edebi konuların da işlenmesidir.
Özel mektuplarda kullanılan anlatım türleri konuya göre farklılık gösterir. Arkadaş, dost ve akrabalarımıza yazdığımız mektuplarda daha çok söyleşmeye bağlı anlatım, açıklayıcı anlatım, öyküleyici anlatım ve emredici anlatım kullanılır. Edebiyat ve düşünce adamlarının yazdığı mektuplarda yukarıda saydığımız anlatım türleriyle beraber tartışmacı, öğretici ve kanıtlayıcı anlatım türleri de kullanılır.
Resmi Mektup:
Kamu kurum ve kuruluşlarıyla kamu hizmeti veren tüzel kişi niteliği kazanmış oda, sendika, baro, meslek birliği gibi çeşitli kuruluşların vatandaşlara ve tüzel kişilere gönderdiği resmi içerikli her tür yazıdır.
Resmi mektupların biçim ve içerik bakımından nasıl olacağı yönetmeliklerle ve genelgelerle belirlenmiştir.
Resmi mektuplarda ciddi, duru, yalın ve açık bir anlatım vardır.
Resmi mektuplarda daha çok emredici anlatım vardır. Dilin alıcıyı harekete geçirme işlevi ve göndergesel işlev de kullanılır.
Resmi mektuplar çizgisiz beyaz kağıda yazılır. Postayla ve e-postayla gönderilir.
Dilekçe:
Herhangi bir istek, ihbar ve şikayetin bildirilmesi veya herhangi bir konuda bilgi istenmesi için sunulan imzalı ve adresli mektuplara denir.
Dilekçede sade, anlaşılır ve duru bir dil kullanılır. Yanlış anlamaya müsait ifadelerden kaçınılır.
Dilekçelerde istekler yasalara uygun olmalı, şikayetler de somut delillerle dile getirilmeli.
Dilekçeler doğru makama ulaştırılmalı.
Dilekçelerin biçim özellikleri:
- Dilekçe, temiz ve düzgün bir kağıda, bilgisayarla ya da siyah veya mavi mürekkepli kalemle yazılır.
- Dilekçenin verileceği makamın adı ve yeri, kağıdın ortasına gelecek şekilde yazılır.
- Makam ve yer adını oluşturan kelimelerin tamamı büyük harfle yazılır.
- Makam ve yer adında yer alan her kelimenin sadece ilk harfi büyük yazılır.
- Dilekçe metni makam ve yer adı yazıldıktan sonra, satırbaşı yapılarak yazılmaya başlanır ve şu tür ifadelerden biriyle tamamlanır: “Gereğini (saygılarımla) arz ederim.”, “Durumu bilgilerinize arz ederim.” “Gereğini bilgilerinize arz ederim.” “Gereğinin yapılmasını bilgilerinize arz ederim.”
- Dilekçenin sağ alt köşesine imza atılır. İmzanın altına dilekçe sahibinin adı ve soyadı yazılır.
- Dilekçenin verildiği tarih ya sağ üst köşeye ya da sağ alt köşeye (imzanın üstüne) yazılır.
- Dilekçe sahibinin açık adresi, ad ve soyadın hizasının biraz aşağısına gelecek biçimde sol alt köşeye yazılır.
- Dilekçede ek belgeler varsa adresin yazıldığı bölümün altında ekler bölümü bulunmalıdır. Ek belgeler numaralandırılmalı ve içeriklerinin ekler yazısının altında belirtilmesi gerekir.
İş Mektupları:
Ticari işletmelerin birbirlerine ve vatandaşlara, vatandaşların da bu işletmelere gönderdikleri iş, hizmet ve ticaret konul mektuplardır.
İş mektuplarında sipariş, satış, borç alıp verme isteği, bilgi isteme, bir ürün ya da hizmetle ilgili şikayeti dile getirme gibi konular ele alınır.
İş mektuplarında açık, anlaşılır, sade ve duru bir dil kullanılır. Ciddi bir üslubu vardır.
İş mektupları göndericinin özelliğine göre ikiye ayrılır:
1.İşletmelerin, kişilere ve başka işletmelere gönderdiği mektuplar:
Bu tür mektuplarda işletmenin adı, adresi ve logonun bulunduğu antetli beyaz kağıtlara bilgisayarla yazılır. Reklam mektupları, teklif-satış mektupları, sipariş, kredi ve teşekkür-özür mektupları bu mektuplara örnektir.
2.Kişilerin işletmelere gönderdikleri mektuplar:
Bu iş mektubunda gönderici, ticari veya sanayi faaliyetleri bulunan bir kuruluş ya da hizmet alım ilişkisine giren bir kişi olarak mektubunu yazar. Bu mektuplar ekonomiyle ilişkilidir. Gönderici çoğunlukla iş yerinden bir istekte bulunur veya iş yerinin ürün ve hizmetleriyle ilgili şikayetlerini bildirir.
Not: Bu tür iş mektuplarıyla dilekçeler biçimsel olarak anı özellikleri taşımaktadır. Fark, bu metinlerin gönderici ve alıcının birbirlerine karşı özel durumlarıdır. Dilekçede alıcı devlet, gönderici ise vatandaştır. Resmi makamlardan isteklerinin karşılanmasını ister.
İş mektuplarında dil göndergesel işlevde ve alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır. Bu mektuplarda açıklayıcı ve emredici anlatımdan faydalanılır.
Mektubun Diğer Öğretici Metin Türleriyle İlişkisi
Bazı yazarlar çeşitli türlerde oluşturdukları metinleri mektupların özelliklerinden yararlanarak meydana getirmişlerdir. Böyle metinler bir yönüyle mektuba benzese de içerik ve işlev bakımından mektup değillerdir. Bunlar aslında deneme, makale, fıkra, eleştiri, gezi yazısı ve söyleyişi türünde yazılardır.
Edebiyatımızda bu şekilde mektubun samimi havasından ve hitap tarzından yararlanarak oluşturulmuş bazı eserler şunlardır:
Ahmet Rasim mektup biçiminde yazdığı “Şehir Mektupları” adlı eserinde fıkra ve sohbetlerini bir araya getirmiştir.
Cenap Şahabettin’in “Hac Yolunda”, Ahmet Rasim’in “Romanya Mektupları” , Falih Rıfkı Atay’ın “Londra Konferansı Mektupları” adlı mektup biçiminde yazdıkları eserleri gezi yazılarıdır. Nurullah Ataç’ın “Okuruma Mektuplar” adlı eseri denemedir. Namık Kemal’in Ziya Paşa’nın Harabat adlı antolojisini eleştirmek için yazdığı “Tahrib-i Harabat” ve “Takip” adlı eserleri mektup biçiminde düzenlenmiş eleştiri eserleridir.
Not: Açık mektup, kişiden kişiye seslenmekle birlikte o kişiye gönderilmek amacıyla değil de gazete, dergi gibi süreli yayınlarda ya da internet ormanında yayımlanmak üzere yazılmış mektuptur. Açık mektuplarda kişisel konular değil, geniş kitleleri ilgilendiren önemli güncel, siyasi ve sosyal konular ele alınır. Açık mektup, mektup türünün özelliklerinden faydalanılarak yazılan ve daha çok gazetelerde ve dergilerde yayımlanan mektuplardır.
Öğretici Metin Olan Mektupla Edebi Metinlerin İlişkisi
Edebi metinlerin bir kısmında metinlerin tamamı veya önemli bir bölümü kurmaca karakterlerin birbirlerine yazdıkları mektuplardan oluşur. Goethe’nin “Genç Werther’in Istırapları”, Halide Edip Adıvar’ın “Handan”ı, Reşat Nuri Güntekin’in “Bir Kadın Düşmanı” adlı eserleri buna örnektir. Bu eserlerde geçen kişiler, mekanlar ve olaylar kurmacadır. Bu sebeple bu metinler öğretici metin değil, edebi metindir.
Bazı edebi metinler de mektup biçiminde yazılmıştır. Yani sadece bir mektuptan oluşan şiir veya hikayedir. Bunlar tek başlarına birer edebi metindir. Necip Fazıl Kısakürek’in Zindandan Mehmede Mektup, Nazım Hikmet Ran’ın Bir Cezaevinde, Tecritteki Adamın Mektupları adlı şiirleri buna örnektir.
Mektup Örnekleri:
Cemil Meriç’in mektupları
