FİİLLER:
İş, oluş ve hareket bildiren, zamana ve şahsa göre çekimlenebilen kelimelere fiil denir.
-Bir kelimenin fiil olduğunu nasıl anlarız?
-Bir kelimenin kök veya gövdesine –mak veya –mek ekinden birini getirerek anlarız.
Fiillerin Anlam Özellikleri
a.Kılış Fiileri
Yapılan işin bir nesneye ihtiyaç duyduğu fiillerdir. Bu tür fiillerde hareketten etkilenen bir nesne vardır.
Örnek:
“Aysel kitap okuyor.” Cümlesinde okumak eyleminden etkilenen bir nesne (kitap) vardır.
Onu elli dakika takip ettik.
Sizi bir yerlerden tanıyorum.
Onu bunu defalarca anlattım.
cümlelerindeki fiiller de kılış fiilleridir.
b. Durum Fiilleri:
Yapılan bir hareketin, bir nesneyle ilgili olmadığı fiillerdir. Bu tür fiillerde nesneye ihtiyaç yoktur.
Örnek:
Saatlerdir balkonda oturuyor.
Bu ayakkabılarla yürümemelisin.
Çayı çok içtiğimden gece uyuyamadım.
c. Oluş Fiilleri:
Hareket bildirmeyen, öznenin yapısındaki değişimleri bildiren fiillerdir.
Bu yaşta saçlarım ağardı.
Bir bambu bir gecede uzarmış.
Evimizin önündeki çiçekler sulanmadığından solmuş.
FİİL ÇEKİMİ
Bir eylemin zaman ve kişi eki almış şekline çekimli fiil denir.
FİİL LERDE KİP
Fiillerin bir hareket, durum ya da oluşu ortaya koyuş şeklidir.
Türkçede kipler haber ve bildirme kipleri olmak üzere iki grupta toplanır.
KİPLER
1.Haber Kipleri
a. Görülen Geçmiş Zaman (Bilinen Geçmiş Zaman, -di’li Geçmiş Zaman)
b. Öğrenilen Geçmiş Zaman (Duyulan Geçmiş Zaman, -miş’li geçmiş Zaman)
c. Gelecek Zaman
d. Şimdiki Zaman
e.Geniş Zaman
2. Dilek Kipleri
a.Gereklilik Kipi
b.İstek Kipi
c. Şart Kipi
d. Emir Kipi
HABER (BİLDİRME) KİPLERİ
Zaman anlamı taşıyan kiplerdir.
a.Görülen (Bilinen,-di’li) Geçmiş Zaman: Eylemin söylendiği zamandan önce yapıldığını anlatmak için kullanılır. Fiil kök veya gövdelerine getirilen –dı eki ile yapılır.
Oku-du-m
Oku-du-n
Oku-du
Oku-du-k
Oku-du-nuz
Oku-du-lar
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi sırayla önce fiil, sonra kip eki daha sonra şahıs eki gelir.
Fiil + kip eki + şahıs eki
Yap + tı + m
b.Öğrenilen (Duyulan, -miş’li) Geçmiş Zaman: Eylemin söylendiği andan önce yapıldığını bildirir. Başkasından duyulma anlamı vardır.-mış eki ile yapılır.
Gel-miş-im
Gel-miş-sin
Gel-miş
Gel-miş-iz
Gel-miş-siniz
Gel-miş-ler
Fiil + kip eki + şahıs eki
Yap + mış + ım
c. Gelecek Zaman: Eylemin söylendiği andan sonra yapılacağını bildirmektedir.
Fiile getirilen –ecek, -acak eki ile yapılır.
Dön-ecek-im
Dön-ecek-sin
Dön-ecek
Dön-ecek-iz
Dön-ecek-siniz
Dön-ecek-ler
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi sırayla önce fiil, sonra kip eki daha sonra şahıs eki gelir.
Fiil + kip eki + şahıs eki
iç + miş + im
d. Şimdiki Zaman: Eylemin söylendiği anda yapıldığını göstermek için kullanılır. Fiile getirilen –yor eki ile yapılır.
Uyu-yor-um
Uyu-yor-sun
Uyu-yor
Uyu-yor-uz
Uyu-yor-sunuz
Uyu-yor-lar
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi sırayla önce fiil, sonra kip eki daha sonra şahıs eki gelir.
Fiil + kip eki + şahıs eki
yudumla + yor + um
NOT: -makta eki kullanıldığı bazen şimdiki zaman ekinin yerine kullanılmaktadır. Bu durumda bu sözcüğün türü fiil olur, -makta eki de kip eki olur. İsim fiil eki olan “-mak” ve bulunma hâli eki”-ta” eki bazen kelimelerde bir arada bulunur. Bir araya gelen bu sözcükler “-yor” eki anlamındaysa şimdiki zaman ekidir, değilse “-mak” ve “-ta” eklerini alan sözcük isim fiildir. 2016 YGS’de bir parça verilmiş ve ” Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi,
yüklemin türü bakımından ötekilerden farklıdır?” şeklinde bir soru sorulmuştur. Şıklardan birinde
“Sümbülün verdiği cevap çiğdemin cevabına karşılık gelmektedir.” cümlesi vardır ve bu cümle fiil cümlesi olarak kabul edilmiştir. Buradan da anlaşılıyor ki “-makta” eki “-yor” ekinin yerini tuttuğunda fiil cümlesi oluşturur.
Ona bunu anlatmakta zorlanıyorum. cümlesinde ise anlatmakta sözcüğü fiilimsidir. Çünkü buradaki “-makta” eki “-yor” ekinin yerini tutmuyor.
e. Geniş Zaman: Eylemin her zaman yapılabildiğini gösteren kiptir. Fiile getirilen –r,-ar,-er eki ile yapılır.
Bekle-r-im
Bekle-r-sin
Bekle-r
Bekle-r-iz
Bekle-r-siniz
Bekle-r-ler
DİLEK (TASARLAMA ) KİPLERİ
Bu kipler, zaman anlamı taşımayan; fiile geleceğe dair istek, dilek, gereklilik, emir gibi anlamlar katan kiplerdir.
a.Gereklilik Kipi:
Eylemin yapılması gerektiğini bildiren kiptir. Fiile –malı, -meli eki getirilerek yapılır.
Kalk-malı-y-ım
Kalk-malı-sın
Kalk-malı
Kalk-malı-y-ız
Kalk-malı-sınız
Kalk-malı-lar
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi sırayla önce fiil, sonra kip eki daha sonra şahıs eki gelir.
Fiil + kip eki + şahıs eki
gel + meli + y + im
b. Şart Kipi:
Eylemin yapılması arzusunu şart şeklinde bildiren kiptir.
Bil-se-m
Bil-se-n
Bil-se
Bil-se-k
Bil-se-niz
Bil-se-ler
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi sırayla önce fiil, sonra kip eki daha sonra şahıs eki gelir.
Fiil + kip eki + şahıs eki
konuş + sa + m
c. İstek Kipi:
Eylemin yapılmasının istendiğini bildiren kiptir. Fiile –a, -e ekleri getirilerek yapılır.
Kır-a-y-ım
Kır-a-sın
Kır-a
Kır-a-lım
Kır-a-sınız
Kır-a-lar
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi sırayla önce fiil, sonra kip eki daha sonra şahıs eki gelir.
Fiil + kip eki + şahıs eki
konuş + a + y + ı m
d.Emir Kipi:
Eylemin yapılmasının emredildiği kiptir. Belirli bir kip eki yoktur. Birinci tekil ve çoğul çekimleri yoktur. İkinci tekil ve çoğul çekimleri ise şahıs ekleriyle yapılır.
1.tekil şahıs ………………..
2.tekil şahıs kokla
3.tekil şahıs kokla-sın
1.çoğul şahıs …………………….
2.çoğul şahıs kokla-y-ın, kokla-y-ınız
3.çoğul şahıs kokla-sınlar
