Bu içerik aynı fikre sahip olamayan öğretmenlerin bazı konularda TDK’ye sordukları soruları ve TDK tarafından verilen cevapları içermektedir. Değerli arkadaşlar TDK’den yeni cevaplar geldikçe güncellenecektir.
1.”Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.” cümlesi birleşik cümle midir yoksa bağlı cümle midir?
İlgili yazınızda belirttiğiniz cümle “ki” bağlacıyla kurulmuş bir birleşik cümledir. (08.03.2016)
2. ” Ahmet köpeği, Zeynep kediyi sever.” cümlesinin yapı özelliği nedir?
İlgide kayıtlı yazınızda belirttiğiniz cümle basit cümledir. (18.03.2017)
3. “Öğretmen, belletmen” kelimelerinin sonundaki -mAn eki ile “sportmen, centilmen” gibi kelimelerin sonundaki -mAn eki aynı mıdır?
İlgili yazınızda belirttiğiniz “öğretmen, belletmen” kelimelerinin sonundaki -mAn eki, “sportmen, centilmen” gibi doğrudan telaffuzu tutularak dilimize girmiş yabancı kelimelerdeki “men” yapısı ile aynı değildir. “Öğretmen, belletmen” kelimelerinin sonundaki -mAn eki sınırlı sayıdaki kelimede kullanılmakta olup Batı dillerinde “yapan, eden” anlamında kullanılan -mAn ekinden alınmadır. (22.03.2016)
4. Türk lirası kısaltmasını yaparken “l” harfinin büyük yazılma sebebi nedir?
TL (Türk lirası) kısaltmasında “l” harfi büyük yazılarak kısaltmanın iki kelimeden oluştuğu vurgulanmaktadır. (22.03.2016)
5. “Bugün Ahmet Amca’dan yumurta aldık.” cümlesindeki “amca” sözcüğünün yazımı doğru mudur?
Akrabalık bildiren kelimeler büyük harfle başlamaz. Pınar abla, Gülümser teyze, Oğuz dede, Ahmet amca… Elbette kişiler gerçek akrabalardan söz ederken akrabalık sözüne bir iyelik eki getirirler. “Ayşe teyzeme gittim.” örneğinde olduğu gibi. Gerçekten akrabamız olmayan birine saygı amacıyla hitap ederken de akrabalık sözünün ilk harfi küçük olur. Gerçek akrabanız olan kişilerden “Ahmet amcam”, gerçek akrabanız olmayan bir kişiden samimiyet derecenize göre “Ahmet amca” veya “Ahmet amcam” şeklinde söz edebilirsiniz. Kişi adından sonra gelen akrabalık sözünün büyük harf ile başlaması yalnızca tarihî ve menkıbevi şahıslar için geçerlidir. (09.03.2016)
6. Yirmi Altı Ağustos 1071 veya yirmi altı ağustos 1071 yazımı doğru mudur?
Kurumumuz Yazım Kılavuzu’nda tarihlerde yalnızca ay adlarının yazıyla yazılabileceği belirtilmiştir: 29 Mayıs 1453… (14.03.2016)
7. Boğaz ve Galata Köprüsü yazımı doğru mudur? (Üç farklı cevap)
1. Sormuş olduğunuz ifade Boğaz ve Galata Köprüsü şeklinde yazılmalıdır. (21.04.2016)
2. Sormuş olduğunuz ifade Nemrut ve Erciyes Dağları şeklinde yazılmalıdır. (04.05.2016)
3. Taksim Meydanı ve Kızılay Meydanı şeklindeki yer adları birleştirilerek yazıldığında meydan sözü küçük harfle başlamalıdır. İlgili yazıda yer alan Taksim ve Kızılay meydanları örneği yazım açısından uygundur. (29.05.2018)
8. “Milat” sözcüğü nispet î’si aldığı zaman düzeltme işareti kullanılır mı?
“Milat” sözü belirtme durumu ve iyelik eki aldığında “miladı” şeklinde yazılır. Nispet eki (î) aldığında ise “miladi” şeklinde yazılır. Bu durumda bir karışma olmadığı için bu sözün nispet eki almış durumunda düzeltme işareti kullanılmaz. (25.03.2014)
9. “Türkiye” sözcüğünün yapı incelemesi hakkında bilgi verebilir misiniz?
İlgili yazınızda sorduğunuz Türkiye kelimesi İtalyanca Turchia ve Fransızca Turquie “Türk ülkesi” şeklinde 13. yüzyıldan itibaren Batılılar tarafından kullanılmaya başlanmış olup bu kullanışların 19. yüzyılda yaygınlaşmasından sonra dilimize yerleşmiştir. Türk kelimesinden türemiştir. (22.03.2016)
10. “Cümlenin sonuna nokta ‘konur’.” ifadesi mi yoksa “Cümlenin sonuna nokta ‘koyulur’.” ifadesi mi doğrudur?
Kurumumuzca yayımlanmış olan Türkçe Sözlük’te “konmak (I) -ar” ve “konmak (II) -ur” olmak üzere iki fiil bulunmaktadır. Yazınızda belirtmiş olduğunuz “Cümlenin sonuna nokta konur.” ifadesinde, fiil “konur” şeklinde yazılmalı ve söylenmelidir. (30.09.2016)
11. “Kemal Öğretmen” yazımı doğru mudur? Gelen çekim eki kesmeyle ayrılır mı?
Kurumumuzca 2000 yılında yayımlanmış olan İmlâ Kılavuzu’nun “Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler” bölümünde yer alan “Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar ve meslek adları büyük harfle başlar.” kuralı bulunmaktaydı. Bu kural 2012 yılında yayımlanmış olan Yazım Kılavuzu’nda “Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar: Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Kaymakam Erol Bey…” şeklinde değişmiştir. Ancak insan isimleriyle birlikte kullanılan meslek isimlerinin büyük harfle başlatılması imla geleneğimizde devam etmektedir. Dolayısıyla yazınızda sormuş olduğunuz “Kemal Öğretmen” şeklinde yazılış doğrudur. Ayrıca gelen ekler de kesme işaretiyle ayrılmalıdır. (22.01.2016)
12. Cennet, cehennem vb. adlar büyük harfle başlar mı?
2005 baskılı Yazım Kılavuzu’na göre “Bazı dinî terimlerin küçük harfle başlaması gelenekleşmiştir: cennet, cehennem, sırat köprüsü…” Bu cümle, 2012 baskılı Yazım Kılavuzu’nda yer almamakla beraber geçerliliğini korumaktadır. (09.03.2016)
13. -ma eki yapım eki midir yoksa çekim eki midir?
14. Notaların yazımında sayılar bitişik mi yoksa ayrı mı yazılır yani “on altılık” mı doğrudur yoksa “onaltılık” mı doğrudur?
2005 baskılı yazım Kılavuzu’nda yer alan, notayı niteleyen sayıların ayrı yazıldığına dair kural, 2012 baskılı kılavuzda değiştirilmiş ancak bu değişiklik kılavuzun dizin bölümünde gösterilmiştir. Buna göre, sormuş olduğunuz nota değerleri “onaltılık” şeklinde yazılmalıdır. (06.04.2016)
15. “Yeşilzeytin, yeşilbaş, yeşilçekirge, yeşilfasulye” bitişik yazılırken “yeşil salata” neden ayrı yazılmaktadır?
Yazım Kılavuzu’nda yer alan “Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan, hastalık adları bitişik yazılır.” kuralı gereğince yeşilbağa, yeşilsoğan vb. ifadeler bitişik yazılır. İki kelime birleşirken ikincisi veya her ikisi anlam değişikliğine uğrar ve yeni oluşan birleşik kelime, her bir sözden farklı bir kavrama ad olursa bu söz bitişik yazılır. Yeşil salata ise çoğunlukla yeşilliklerden yapılan bir salata türü olduğu ve her iki söz de anlamını yitirmediği için ayrı yazılmaktadır. (21.04.2016)
16. Atasözleri tanık gösterme midir yoksa örnekleme midir?
17. Fiilimsi yüklemin içerisinde yer alırsa yapısına göre birleşik mi olur yoksa basit bir cümle mi olur?
18. “Avrupa Birliği” ifadesine gelen ekler neden kesmeyle ayrılmaktadır? Bu da bir kurum adı değil midir?
İlgili yazınızda belirttiğiniz hususta kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. Avrupa Birliği ise kendisinden sonra gelen eklerin kesme işareti ile ayrıldığı söz öbeklerindendir. Zira Avrupa Birliği sözündeki “birlik” kelimesi kurum, kuruluş ismine değil devletler topluluğu manasına atıfta bulunmakta, bir devlet adlandırması gibi vazife görmektedir. Avrupa Birliği’nin bir para birimi olması bu hususta yol gösterici niteliktedir. (09.03.2016)
19. Konuşma çizgisinden önce iki nokta mı yoksa virgül mü kullanılmalıdır?
2012 baskılı Yazım Kılavuzu’nda konuşma çizgisinin kullanıldığı aktarma cümlelerinin yazımında virgül ve iki noktanın kullanıldığı örnekler bulunmaktadır. Ancak virgül ile iki noktanın kullanıldığı örnek cümleler birbirinden farklılık göstermektedir. Bu örneklerden tam bir cümle içerisinde yapılan alıntıdan önce iki nokta işareti gelmez. Tam bir cümle olan örneklerde virgül kullanılmıştır.
“Sermet Bey’e,
– Bu anahtar köşkü de açar, dedi.” örneğinde “Sermet Bey’e dedi.” tam bir cümledir.
Yine örneklerde eğer aktarılan cümle başka bir cümle içinde yer almayıp yargı bildiren bir başka cümleden sonra geliyorsa ilk cümleden sonra iki nokta gelmektedir.
“Ziraatçı sayar:
– Yulaf, pancar, zerzevat, tütün…” Konuşma çizgisi ile yapılan aktarma cümlelerinde iki nokta ve virgülü kullanırken yukarıdaki örneklerde gösterilen farklı cümle yapılarını göz önünde tutmakta fayda bulunmaktadır. (22.03.2016)
20. Boğaz Köprümüz ifadesinde kesme kullanılmazken “Türkiye’miz” ifadesinde neden kesme kullanılmaktadır?
Kurumumuzca 2012 yılında yayımlanan Yazım Kılavuzu’nun “Kesme İşareti” başlığı altındaki “Uyarı” maddesinde geçen “Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz: Boğaz Köprümüzün güzelliği, Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman vb.” kuralındaki örneklerin yalın hâline bakıldığında “Boğaz Köprüsü, Amik Ovası, Kuşadası” üçüncü tekil kişi iyelik ekleri görülecektir. Bu kuralda özgün yazılışında sonunda 3. teklik kişi iyelik eki bulunan “Boğaz Köprüsü” ismine ek getirildiği zaman “Boğaz Köprüsü’nün” şeklinde ekin kesme işareti ile ayrılacağı, “Boğaz Köprüsü’nün” yerine “Boğaz Köprümüzün” denildiği zaman ise kesme işaretinin kullanılmayacağı ifade edilmiştir.
Yazınızda belirtmiş olduğunuz “Kesme İşareti” bölümünün birinci maddesinin örnekleri arasında yer alan “Türkiye’miz” sözünde ise herhangi bir yanlışlık bulunmamaktadır. “Türkiye” özel isminde 3. teklik kişi iyelik eki bulunmadığı için bu söze gelen ek kesme işaretiyle ayrılmıştır. (23.03.2016)
21. TDK Yazım Kılavuzu’nda yer alan tırnak işareti başlığına göre “Vurgulanmak istenen kısımlar tırnak içerisine alınır.” bilgisi mevcuttur. Bu bilgiden yola çıkarak “kadı”nın bilgisi vardı cümlesinde yer alan “kadı”nın ifadesi mi doğrudur yoksa kadı’nın ifadesi mi doğrudur?
Başvurunuzdaki sorunun cevabı, eğer söz konusu kelime “Tanzimat’a kadar her türlü davaya, Tanzimat ile Medeni Kanun arasındaki dönemde ise yalnız evlenme, boşanma, nafaka, miras davalarına bakan mahkemelerin başkanları” anlamına gelen “kadı” ise “kadı”nın şeklinde, eğer “Erişkin dişi insan, hatun, hatun kişi, zen” anlamındaki “kadın” ise bu durumda ifade “kadın”ın şeklinde olmalıdır. (19.10.2018)
22. Türk Dil Kurumu içerisinde yer alan Yazım Kılavuzu’nun Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler başlığı altında yer alan 22. maddede “Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan, hastalık adları bitişik yazılır.” kuralı mevcuttur. Bu kural ile ilgili yayılmış bir efsane siyahzeytin yazımının yanlış, siyah zeytin yazımının doğru olduğudur. Ancak Yazım Kılavuzu üzerinde geçen maddeye göre bu kelimenin de bitişik yazılması gereklidir. Türk Dil Kurumu’nun bu konu hakkında bilgilendirici bir içerik yayımlaması ya da bu kullanımı siteye eklemesi gerekliliği söz konusudur. Sonuç olarak “siyah zeytin” yazımı mı yoksa “siyahzeytin” yazımı mı doğrudur?
Başvurunuzda sorduğunuz konuyla alakalı olarak Kurumumuz tarafından yayımlanan Yazım Kılavuzu’nun 22. maddesinde, sizin de belirttiğiniz gibi, ‘Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan veya hastalık adları bitişik yazılır.’ kuralı yer almaktadır. Bu kuraldan hareketle Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu’nda bulunmayan ‘siyahzeytin’ de bitişik olarak yazılmalıdır. (15.03.2019)
23.“3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme konmaz.” kuralı gereğince Kılavuz’da Boğaz Köprümüzün ve Amik Ovamızın gibi örnekler verilmiştir. Bu durumda Ağrı Dağımızdan ve İstiklal Marşımıza kullanımları doğru mudur?
Türkçede 3. teklik iyelik eki -ı,-i,-u,-ü,-sı,-si, -su, -sü biçimindedir. Dolayısıyla mevcut Yazım Kılavuzu’na göre Ağrı Dağımızdan ve İstiklal Marşımıza yazımlarının kesme işareti kullanılmadan yazılmaları doğrudur.
24. Yabancı sözcüklere getirilen eklerin yazımı nasıl olmalıdır? Örneğin “Albert’e” mi yoksa “Albert’a” mı doğrudur?
Türkçede kullanılan yabancı kelimeler üç biçimde yazılabilmektedir: özgün biçimiyle, kaynak dildeki okunuşuyla, Türkçe yazılış ve okunuş özellikleri kazandığı biçimiyle. Bunda belirleyici olan ise bu sözlerin dilimizdeki kullanılma süresi ve sıklığıdır. Yazınızda sorduğunuz “Albert” dilimizde (Albert) okunuşuyla yaygınlık kazandığından yönelme hâl ekiyle “Albert’e” şeklinde yazmak Türkçe açısından uygundur. (21.09.2018)
25. Üstünlük belirteci isim cümlelerinde yuklem grubu mu oluşturur yoksa yüklem grubu mu alınmalıdır?
İlgili yazıda belirttiğiniz “Bugün güneş çok parlaktı.” cümlesinde “çok parlaktı” yüklem grubudur. (26.10.2016)
26. “Kitap okumak için buraya geldim.” cümlesinde yer alan -mak için ulaç görevinde midir?
İlgili yazıda belirttiğiniz “Kitap okumak için buraya geldim.” cümlesinde -mak için” ulaç görevinde değildir. (26.10.2016)
27. TDK’nin Yazım Kılavuzu’na göre “Dört şey geri gelmez: Atılan ok, söylenen söz, kaçırılan fırsat ve geçen zaman.” cümlesinde iki noktadan sonraki sözcük büyük harfle mi, küçük harfle mi başlamalıdır? İki noktadan sonraki unsurların örnek değil de açıklama niteliği taşıması yazımı nasıl etkiler?
İki noktadan sonra gelen kelime “İki noktadan sonra cümle özel ad niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bunlar büyük harfle başlamaz.” (Yazım Kılavuzu, 2018, s.13) kuralınca küçük harfle başlaması gerekmektedir. (Dört şey geri gelmez: atılan ok, söylenen söz, kaçırılan fırsat ve geçen zaman). (25.10.2019)
Yararlanılan Kaynaklar:
www.tdk.gov.tr
www.turkcedersi.net
www.mesuthayat.com
www.turkcezumresi.com
www.edebiyatveturkce.com
