Cengiz Aytmatov’un önemli eserlerinden Gün Olur Asra Bedel’de asimilasyona uğrayan Türklerin gelenek görenek ve topraklarını koruma mücadelelerini görebiliriz.
Eserimizin başkahramanı Yedigey’in çalıştığı tren istasyonuna bir gece ansızın karısı çıkagelir. Beraber çalıştığı arkadaşı Kazangap’ın öldüğünü söyler. Yedigey karısına Kazangap’ın ölümünü diğer insanlara haber vermesini söyler. Yedigey de Kazangap’ın ölümünü tanıdıklara duyurmak üzere giderken uzay üssünde bir hareketlilik olduğunu fark eder.
Yedigey, uzay üssünün yanında bir uzay gemisi görür. Bu uzay gemisinin Amerika ve Rusların ortak yürüttükleri bir proje sebebiyle geldiğini öğrenir.
Küçük bir kasaba olan Boranlı’da daha önce ölüm olayı olmadığı için Kazangap’ı nasıl ve nereye defnedecekleri konusunda tereddüt yaşarlar. Yedigey, Kazangap’ın vasiyetini yerine getirerek Anabeyit’e gömülmesini ister.
Kazangap’ın oğlu Sabitcan ise işleri olduğunu ileri sürerek cenazenin yakın bir yere gömülmesini ister. Yedigey, Sabitcan ile tartışır ve cenazenin Kazangap’ın vasiyet ettiği yere gömülmesine karar verilir.
Köyde cenaze işlemlerini sadece Yedigey bilmektedir. Yedigey defin işlemleri için erkenden kalkar. Yedigey kendisi öldükten sonra bu işleri yapması için Adilbay’a öğretmeye çalışmaktadır.
Yedigey cenaze işlemlerini yaparken çok duygulanır ve geçmişi gözlerinin önünden geçer. Kazangap ile nasıl tanıştıklarını ve yaşadıkları güzel günleri düşünür. Cenazeyi bir traktöre koyarak yola çıkarlar.
Yedigey yolda giderken Anabeyit efsanesini aklından geçirir. Efsaneye göre Juan Juanlar ellerine geçirdikleri esirlere işkence etmektedirler. Saçlarını kazıdıkları esirlerin kafalarına deve derisi geçirirler. Esirlerin bir kısmı ölürken bir kısmı ise saçlarının beyinlerinin içine uzaması sebebiyle akıllarını kaybederek mankurt haline gelmiştir.
O bölgede yaşamakta olan Nayman Ana isimli kadının oğlu da mankurtlaştırılan askerlerdendir. Mankurtlaştırılan genç anasını tanımaz, Juan Juanlardan birisi gelerek mankurtlaştırılan gence emir vererek kendi annesini yani Nayman Ana’yı öldürtür. İşte Anabeyit o kadının mezarı olmuştur.
Yedigey ve arkadaşları nihayet Anabeyit mezarlığına gelirler. Fakat mezarlığın etrafı dikenli tellerle çevrilidir ve kapıda da bir asker nöbet tutmaktadır. Burasının yasaklı bölge olduğunu ve girmelerinin mümkün olmadığını söyler. Yedigey her ne kadar ölüyü gömüp çıkacaklarını söylese de askeri ikna etmek mümkün olmaz. Şiddetli tartışmalardan sonra zorlukla cenazeyi oraya gömerek geri dönerler.
Cengiz Aytmatov’un güzel eseri Gün Olur Asra Bedel’de gelenek ve göreneklerinden kopmamak için mücadele veren insanları ve bu sürecin zorluklarını görme imkanına sahip olabiliriz.
