9. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 2. ÜNİTE ÖZETİ

Hikâye (Öykü)
♥Yaşanmış veya tasarlanmış bir olay ya da durumu kişi, yer ve zamana bağlı olarak anlatan, okuyucuda heyecan ve zevk uyandırmayı amaçlayan kısa yazılardır.
♥ Hikâyede, olayın geçtiği mekân ana hatlarıyla anlatılır.
♥ Kahramanlar, olay içerisinde tanıtılır; çoğu zaman karakterler belli özellikleriyle yansıtılır.
♥ Anlatım yoğun ve özlüdür. Olay anlatılırken ayrıntıya girilmez.
♥ Konu gerçek hayattan alınabildiği gibi tamamen hayal ürünü de olabilir.

A. Hikâyede Plan
a. Serim: Hikâyenin giriş bölümüdür. Olayın geçtiği yer ve zaman belirlenir, kişiler tanıtılır.
b. Düğüm: Olayın okuyucuyu meraklandıracak şekilde ayrıntılı olarak anlatıldığı bölümdür. Bu
bölümde okuyucu sonuç üzerinde düşünmeye başlar.
c. Çözüm: Hikâyenin sonuç bölümüdür. Bu bölümde merak giderilir, düğümler çözülür.

B. Hikâyenin Yapı Unsurları
a. Olay: Hikâyedeki kişilerin başından geçenlere olay denir. Anlatı, çoğunlukla bir veya birkaç olay çevresinde gelişir. Olaylar; yazarın kurgusuyla sıralanır, sebep-sonuç ilişkisiyle birbirine bağlanır. Okurun dikkatini dağıtacak karmaşık olaylara yer verilmez. Olay halkaları birbirini kronolojik olarak takip eder.
b. Kişiler: Hikâyedeki olay ya da durumu yaşayan kahramanlardır. Hikâyede kişi sayısı azdır. Kahramanlar, gerçek olabileceği gibi gerçeğe uygun tasarlanmış kişiler de olabilir. Kahramanlar, ayrıntıya girilmeden betimlenir.
Kahramanların, kendine özgü ayırt edici özellik taşıyanlarına karakter; kıskançlık, cimrilik, korkaklık gibi abartılı özellik taşıyanlarına tip denir.
c. Zaman: Hikâyede olayın başlaması ve bitmesi arasındaki süredir. Olay, bu zaman dilimi içerisinde gerçekleşir. Zaman başlangıçtan sona doğru akabileceği gibi sondan başa doğru da akabilir. Zaman, hikâyedeki olayla başlayıp sürerse buna gerçek zaman denir. Olay, hikâye kahramanlarının
geçmişi anımsamasıyla başlayıp içinde bulunulan zamana kadar devam ederse bu zamana kozmik zaman denir.
ç. Mekân: Olayın geçtiği yer veya çevredir. Bu yer ev, okul, bahçe, sokak olabileceği gibi insanın iç dünyası da olabilir. Olayın anlaşılırlık kazanması için mekân betimlenir. Hikâyede bu betimleme ayrıntıdan uzakken romanda ayrıntılı olarak yapılır.

C. Hikâyede Anlatıcı ve Bakış Açısı
Anlatıcı, hikâye ve romanı okuyucuya sunan kişidir. Yazar, olayı ya kendisi ya da kahramanların birinin ağzından anlatır. Hikâyedeki olay ve kişilerle ilgili bilgiler anlatıcıdan öğrenilir.
a. Kahraman bakış açısı: Olayın hikâye veya roman kahramanlarından biri tarafından anlatılmasıdır. Kahraman bakış açısında anlatıcı, sadece kendi duygu, düşünce ve izlenimlerini bilir ve onları anlatır.
b. İlahî bakış açısı: Anlatıcı, hikâye kahramanlarının içlerini okur, her şeyi görür, bilir ve sezer. Öğüt verir, yargıda bulunur, hikâyenin bir bölümünü özetler. Anlatım üçüncü kişinin ağzından yapılır.
c. Gözlemci bakış açısı: Anlatıcı gördüklerini, tanık olduklarını anlatır. Hikâye kahramanlarıyla ilgili her şeyi bilemez. Anlattıkları, gördükleriyle sınırlıdır. Bunları nesnel bir şekilde okuyucuya aktarır.

Ç. Hikâye Çeşitleri
a. Olay hikâyesi:
♣ Bir olayı serim, düğüm ve çözüm bölümlerine uygun olarak anlatıp bir sonuca bağlayan hikâyedir.
♣ Olay hikâyesinde kahramanların ve çevrenin tasvirine yer verilir, okuyucuda merak ve heyecan uyandırmak amaçlanır.
♣ Fransız yazar Maupassant tarafından geliştirilen bu tarz Maupassant tarzı hikâye adıyla da anılır.
♣ Olay hikâyesinin Türk edebiyatındaki başlıca temsilcileri Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Hüseyin Rahmi Gürpınar ve Reşat Nuri Güntekin’dir.
b. Durum hikâyesi:
♣ Merak ve heyecandan çok duygu, düşünce ve hayallere önem veren, olaylar yerine günlük yaşamın bir kesitini ele alan hikâye türüdür.
♣ Durum hikâyesinde kişiler kendi doğal ortamında hissettirilir, betimlenmez.
♣ Yazar, okura belli bir sonuç veya düşünce telkin etmez.
♣ Okurun özgürce yorum yapmasına imkân tanınır.
♣ Okura sunulan durum ya da kesitle ilgili sonuç onun hayal dünyasına bırakılır.
♣ Birbirini takip eden merak uyandırıcı olay halkalarına yer verilmediği için kahramanların kişiliklerini yansıtan betimlemelere de gereksinim duyulmaz.
♣ Durum hikâyesinin kurucusu, Rus yazar Anton Çehov’dur. Durum hikâyesi, Çehov tarzı hikâye adıyla da anılır.
♣ Çehov tarzı hikâyenin Türk edebiyatındaki önemli temsilcileri Sait Faik Abasıyanık, Memduh Şevket Esendal ve Tarık Buğra’dır.

Çatışma: Kahramanların sahip olduğu farklı düşünceler ve özellikler veya hayat tarzından kaynaklanan anlaşmazlıklar kahramanlar arasında çatışmaya sebep olur. Hikâye, roman ve tiyatro gibi edebî türlerde kişiler iyi-kötü, zengin-fakir gibi özelliklerden dolayı karşı karşıya gelir. Hikâyede olay örgüsünü çatışmalar belirler.
Tema: Olay örgüsünü oluşturan temel çatışma temayı meydana getirir. Hikâyedeki temel duygu ya da kavrama tema denir. Bütün ögeler tema etrafında bir araya gelir. Tema, yazıldığı dönemin özelliklerini
ve zihniyetini yansıtır. Örnek: aile, sevgi…
Konu: Temanın somutlaşmış hâli konuyu oluşturur. Örnek: Türk halkında aile bağları

D. Hikâye Türünün Tarihî Gelişimi
♥ İlk edebî türlerden olan destanlar ve masallar hikâye türünün kaynaklarıdır.
♥ 14. yüzyılda Boccacio’nun yazdığı Dekameron Hikâyeleri, dünya edebiyatında ilk hikâye örneğidir.
♥ Türk edebiyatında Tanzimat Dönemi’nden önce modern hikâyenin yerini mesneviler ile nazım ve nesir karışımı halk hikâyeleri tutmaktaydı.
♥ Batılı anlamda ilk hikâyeler Tanzimat Dönemi’nde yazılmıştır. Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivâyat adlı eseri ilk hikâye kitabıdır.
♥ Sami Paşazade Sezai’nin Küçük Şeyler’i Batılı anlamda ilk hikâyelerin yer aldığı eserdir.
♥ Türk hikâyeciliğini Batılı örneklerine tam anlamıyla yaklaştıran Servetifünun Dönemi yazarlarından Halit Ziya Uşaklıgil’dir.
♥ Millî Edebiyat Dönemi’nde Ömer Seyfettin konuşma dilinin egemen olduğu, tarihî, siyasi ve sosyal konulu hikâyeleriyle yeni bir çığır açmıştır. Bu dönem hikâyecileri, eserlerinde dili sadeleştirmiş, sosyal hayatı gerçekçi bir üslupla ele almıştır. Ömer Seyfettin’i Cumhuriyet Dönemi’nde Halide Edip
Adıvar, Reşat Nuri Güntekin, Refik Halit Karay izlemiştir.
♥ Fahri Celalettin Göktulga, Selahattin Enis, Sadri Ertem, Osman Celal Kaygılı, Sabahattin Ali, Memduh Şevket Esendal, Sait Faik Abasıyanık, Yaşar Kemal, Fakir Baykurt, Necati Cumalı, Haldun Taner, Kemal Tahir Cumhuriyet Dönemi’nde hikâye türünde eserler veren diğer yazarlardır.

REŞAT NURİ GÜNTEKİN
♥ Çalıkuşu romanı ile tanındı.
♥Hikâye ve romanlarında Anadolu’yu ve Anadolu insanının sorunlarını işledi.
♥ Roman, hikâye, tiyatro gibi edebî türlerde başarılı eserler verdi.
♥ Eserlerinde akıcı bir dil ve ironilerle zenginleştirilmiş, süssüz, yapmacıksız bir anlatım vardır.
♥ Kahramanları hayattan alınmış kişilerdir. Roman kahramanları genellikle tek yönlüdür.
♥ Gizli El, Çalıkuşu, Damga, Akşam Güneşi, Yeşil Gece, Acımak, Yaprak Dökümü, Değirmen, Eski Hastalık, Miskinler Tekkesi tanınmış romanlarıdır.
♥ Tanrı Misafiri, Leyla ile Mecnun, Olağan İşler hikâye türündeki başlıca eserleridir.

A. Hikâyede Anlatım Biçimleri
1. Öyküleyici Anlatım:
♥ Yaşanan, tasarlanan ya da gözlemlenen olayların yer, zaman ve kişilere bağlı olarak anlatıldığı anlatım biçimidir.
♥ Öyküleyici anlatımda tanık olunan bir olay ya da durumu okuyucuya aktarma amaçlanır.
♥ Hikâye, roman, anı, seyahat, biyografi, otobiyografi gibi türlerde kullanılır.
♥ Öyküleyici anlatımda aktarılan olay ya da durum anlatıcı aracılığıyla okuyucuya iletilir.

2. Betimleyici Anlatım:
♥Varlıkları belirgin özellikleriyle tanıtıp göz önünde canlandırmayı amaçlayan anlatım biçimidir.
♥ Betimlemede nesneler tanıtılırken okuyucunun duygu dünyasına seslenilerek nesnelerle ilgili izlenim kazanması amaçlanır.
♥ Betimleme, açıklayıcı betimleme ve izlenimsel betimleme olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Açıklayıcı betimleme:
♥ Betimlenen varlık hakkında bilgi verme amacı taşır.
♥ Genel ayrıntılar yorumlanmadan aktarılır.
♥ Kişisel duygu ve düşünceler betimlemede yer almaz.
b. İzlenimsel betimleme:
♥ Varlıklarla ilgili izlenim kazandırmak, sanat yapmak amacını taşır.
♥ Ayrıntılar öznel olarak ifade edilir.
♥ Farklı duyulara hitap edilerek okuyucunun betimlenen varlıkla ilgili izlenim kazanması amaçlanır.
Kişi betimlemesi (Portre):
Kişilerin dış görünüşlerini (fiziksel durumu) ya da kişiliklerini (ruhsal durumu) tanıtan betimlemelerdir.
Fiziksel portre:
♥Kişileri dış görünüşleriyle tanıtan betimlemedir.
♥Kişiler ayırt edici fiziksel özellikleriyle tanıtılır.
♥Yazar bunu yaparken öznel görüş ve izlenimlere yer verebilir.
Ruhsal portre:
♥ Kişilerin karakter özelliklerinin tanıtıldığı betimlemedir.
♥ Ruhsal betimlemede tanıtılan kişinin duygularına, hayallerine, düşüncelerine yer verilebilir.

B. Hikâyede Anlatım Teknikleri
1. Diyalog: Kişilerin konuşmaları davranışlarıyla birlikte verilir. Karakterleri inandırıcı hâle getiren öge diyalogdur. Diyaloglarla kahramanların ilgileri, kaygıları, kişilik özellikleri metne yansıtılır. Diyaloglarda karakterlerin kullandığı kelimeler, ağız özellikleri kişilikleriyle doğru orantılı olur.
Kişilerin diyaloglardaki tepkileri onların karakter özellikleri hakkında okuyucuya bilgi verir. Kişinin ses tonu, davranışları, mimikleri ve dinleyicide bıraktığı etki gözetilir.
2. İç Konuşma: Roman ve öykü gibi edebî eserlerde, bir kişinin kendi kendine yaptığı sessiz konuşmaların okura aktarılmasıdır. İç konuşma dil bilgisi kurallarına uygundur. Bu teknikte okuyucu, kahramanın aklından geçenleri doğrudan kahramandan öğrenir. Yazar, anlatmak istediklerini kafasından
geçenler şeklinde okuyucuya aktarır. Hikâyede kendi varlığını unutturmuş olur.

C. Dil ve Anlatım
Hikâye yazarının dili kullanma becerisi üslubu oluşturur. Hikâye anlatma tarzı yazardan yazara değişir. Açık ve akıcı bir dil kullanma, anlatımı deyim ve atasözleriyle zenginleştirme, devrik cümle kullanma yazarın dili etkili kullanmadaki tercihleridir.

D. Olay Hikâyesi ile Durum Hikâyesinin Farkı
Olay hikâyesi, olay anlatımına dayalıdır. Olay hikâyesinde merak ögesi diri tutulur. Olay bir sonuca bağlanır. Durum hikâyesinde hayattan bir kesit anlatılır. Öncelikli olan olay değil, kişilerin ve varlıkların bazı durumlarıdır.

MEMDUH ŞEVKET ESENDAL
♥ Ayaşlı ve Kiracıları romanı en çok tanınan eseridir.
♥ Durum hikâyesinin Türk önemli temsilcilerindendir.
♥ Realist bir sanat anlayışına sahip olan yazar, hikâyelerinde doğallığı esas aldı.
♥ Çehov tarzı hikâyelerinde merak duygusu uyandıracak olay örgüsüne ve çatışmalara ihtiyaç duymadı.
♥ Memduh Şevket Esendal’ın hikâyelerinde işlenen başlıca konular: memur ve yönetici ilişkisi, aile kurumu, toplumdaki yozlaşmanın birey üzerindeki etkisi ile çocuklar…
♥ Hikâyelerde yaygın olarak kullanılan mekânlar İstanbul, Ankara ve bazı Anadolu şehir ve kasabalarıdır.
♥ Memduh Şevket Esendal hikâyelerinde konuşma dilinden yararlanır. Anlatımı; doğal, yalın, açık ve yer yer mizahi özellik taşır.
Başlıca hikâye kitapları: Otlakçı, Mendil Altında, Ev Ona Yakıştı, Sahan Külbastısı, Veysel Çavuş, İhtiyar Çilingir, Hava Parası, Kelepir’dir.