Ders Notları

DİVAN EDEBİYATI TERİMLERİ

DİVAN EDEBİYATI TERİMLERİ

Aruz: Arap Edebiyatı’nda manzum sözlerdeki ahenk ölçülerini öğreten ilmin adıdır. Hecelerin uzunluk ve kısalıklarına göre düzenlenmiş bir vezindir. Bu vezin Araplardan İranlılara, onlardan da bize geçmiştir.

Beyit: İki dizeden oluşan, dize sonlarındaki sözcükleri birbiriy­le uyaklı, kendi içinde bağımsız bir yapı ve anlam bütünlüğü oluşturan birimdir.

Bend: Şiirde dört ya da daha çok dizeden oluşan birimdir. Bendlerin adlarını şiirin ölçüsü, dize sayısı ve uyak düzeni belirler.

Bahariye: Baharın gelişini, doğadaki değişimi anlatan kaside­lerdir.

Divan: Eski Türk edebiyatında şairlerin şiirlerini belli bir düzen içinde topladıkları defterlerdir.

Divançe: Küçük divan anlamına gelir. Düzenlenişleri ve içerik­leri divanlarla aynıdır, yalnızca içindeki şiir sayısı divana göre azdır, bazı divançelerde de belli türde olan şiirler bir araya ge­tirilir.

Fahriye: Kasidenin beşinci bölümüdür. Şairin, kendini övdüğü, sanatının diğer şairlerden üstün olduğunu söylediği bölümdür.

Fütüvvetnâme: Genel anlamda esnaf örgütlerinin uyması ge­reken hususları düzenleyen ahlak kitaplarına verilen addır.

Gazavatname: Ordunun akınlarını, savaşları, kahramanlıkları, zaferleri anlatan; şiir ya da düz yazı biçiminde olan edebî türdür.

Girizgah: Kasidelerin nesib bölümünden sonra methiye bölümüne geçiş yapılırken söylenen beyit veya beyitlerdir.

Hamse: Bir şairin 5 mesneviden oluşan eser bütününe verilen addır.

Hezliyat: Alaylı bir dille kaleme alınmış, kaba şakalara da yer veren eleştirel konulu nazım türüdür.

Hilye: Hz. Muhammet’in iç ve dış özelliklerini anlatan yazılardır.

İmâle (Uzatma): Aruz ölçüsünde imale kısa olan bir hecenin uzatılmasıdır.

İskendername: Büyük İskender’in seferlerini anlatan manzumelerdir.

Kasr (Kısaltma ve inceltme): Ölçü gereği uzun bir heceyi kısaltmak ve ünlüsünü inceltmektir: şâh > şeh, mâh > meh, gâh > geh gibi.

Kıssa: Öğretici yanı olan, öğüt veren öykü, fıkra, masal ve menkıbe gibi eserlere kıssa denir.

Kısas-ı Enbiya: Peygamberlerle ilgili kıssaları içeren eserlerdir.

Lügaz: Herhangi bir varlığın ya da nesnenin özellikleri söyle­nerek onu buldurmaya çalışan manzum bilmecedir. Şiir biçiminde yazılmış bilmecelerdir.

Mazmun:Divan edebiyatında bazı kavramları ifade etmek için kullanılan kalıplaşmış sözcüklerdir.

Mahlas: Edebiyatta yazarların kendi isimleri yerine kullandıkları takma adlardır.

Menakıbname: Kahramanların, din büyüklerinin, tarikat kurucularının, ermişlerin olağanüstü yaşamlarını ve kerametlerini anlatan eserlerdir. 

Mısra: Şiirin her bir dizesine verilen addır.

Miraciye: Hazreti Muhammet’in göğe yükselişini konu alan edebi yapıtlardır.

Muamma: Belli kurallara göre düzenlenip çözülebilen ve cevabı Allah’ın sıfatlarından biri ya da bir insan adı olan manzum bilmecedir.

Muaşşer: Bentleri on mısradan oluşan nazım biçimidir.

Muhammes: Beşer dizelik bentlerden oluşmuş nazım şeklidir.

Musammat: Divan edebiyatında üçlü ya da daha çok dizeli bentlerden meydana gelen nazım şekillerinin genel adıdır.Yani dört dizeden oluşan murabba, şarkı gibi biçimlerin; beş dizeden oluşan tahmis, taştir, tardiye gibi biçimlerin ya da altı veya daha çok dizeden oluşan biçimlerin üst başlığıdır.

Müsebba: Bentleri yedi mısradan oluşan nazım biçimidir.

Müseddes: Altışar mısralık bentlerden oluşan nazım şeklidir.

Müsemmen: Bentleri sekiz mısradan oluşan nazım şeklidir.

Münşeat: Mektuplardan ya da çeşitli konulardaki düz yazıla­rından oluşan yapıtlardır.

Mütessa: Bentleri dokuz mısradan oluşan nazım şeklidir.

Nazire: Bir şairin şiirine başka bir şair tarafından aynı şekil, ve­zin, kafiye ve redifle yazılan şiirdir. Kelime Arapçada “eşdeğer” anlamındaki nazirden gelir.Nazire, alay etme amacıyla yazılmışsa “tehzil” adını alır.

Nesib : Kasidelerin ilk bölümüdür. Kasideye ismini veren bölümdür. Bu bölümde sevgilinin tasviri yapılır.  

Rahşiye: Atlar için yazılmış kasidelerdir. Kasidelerin nesib bö­lümünde atlar övülür.

Pendname: Dini, ahlaki ve tasavvufi öğütler içeren eserlerdir.

Sakiname: Divan edebiyatında gerçek ya da mecaz anlamıyla içki ve içki alemlerinin övülerek anlatıldığı şiir türü.

Sefaretname: Yurt dışına giden elçilerin gittikleri yerleri, bura­larla ilgili izlenimlerini, görüşlerini anlattıkları yapıtlardır.

Seyahatname: Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindik­leri izlenim ve bilgileri aktardıkları edebi eserlere verilen ad­lardır.

Siyasetname: Devlet adamlarına yöneticilik sanatına ilişkin bilgi veren edebi yapıtlann genel adıdır.

Siyer: Hz. Muhammet’in hayatını, halife veya hükümdarların savaş ve barış dönemlerindeki uygulamalarını konu edinen eserlerdir.

Surname: Şehzadelerin sünnet, düğün gibi törenlerini anlatan eser­lerdir.

Şehrengiz: Bir şehrin güzelliklerini anlatan eserlerdir.

Taç beyit: Şiirde şairin adının ya da mahlasının geçtiği beyittir.

Tahmis: Bir gazelin her iki dizesinin başına üç dize eklenerek oluşturulan nazım biçimidir. Uyak düzeni “aaaAA / bbbBB / cccCA… “şeklindedir.

Takti: Bir dizeyi ölçünün parçalarına göre ayırmaktır.

Tanzim: Bir mısra veya beytin, başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanmasıyla oluşturulan şiirlerdir.

Tardiye: Beşer dizelik bendlerden oluşan musammat türüdür. Muhammesten farkları aruz kalıplarının farklı olması ve temel uyağın bentlerin sadece beşinci dizede olmasıdır. Tardiyeler aaaab/ccccb/ddddb… şeklinde kafiyelenir. Muhammesler ise bbbaa — cccaa — dddaa — eeeaa veya aaaaa— bbbba — cccca — dddda…şeklinde kafiyelenir.

Taştir: Bir gazeldeki beyitlerin mısraları arasına başka bir şair tarafından üç dize yazılmasıyla oluşan nazım biçimidir. Uyak düzeni “AaaaA /BbbbA/ CcccA…” şeklindedir.

Tazmin : Bir şairin şiirine dize eklenerek elde edilen şiirdir. Tahmis gibi.

Terbi: Bir şairin bir gazelinin her beytinin üstüne başka bir şairin ikişer dize eklemesiyle oluşan murabbaya terbi denir.

Tegazzül: Kasidenin içinde, genellikle methiye bölümünden sonra kasideyle aynı ölçü ve uyakla gazel söylemektir. Tegazzül bazen kasidenin başında veya sonunda bulunabilir.

 Tehzil: Alay ve şaka yollu yazılmış nazirelere verilen addır.

Tezkire: Ünlü kişilerin hayat hikayelerini anlatan biyografik eserlerdir.

Vakayiname: Tarihsel olayları kronolojik sırayla anlatan ve genellikle yazarın öznel görüş ve düşüncelerini içeren eserlerdir. 

Vasl: Ünsüzle biten bir kelimenin ünsüzünü, ondan sonra gelen ve ünlüyle başlayan bir sözcüğün ilk hecesine bağlama (bitişik okuma) işlemine vasl (ulama) denir.

Velayetname: Evliyaları anlatan, genel olarak düz yazı biçi­miyle kaleme alınan eserlerdir.

Vezin: Bir şiirdeki dizelerin hece ve durak bakımından denk oluşu, ölçü.

Zihaf (Kısaltma): Ölçü gereği Arapça ve Farsçadaki uzun hecenin kısaltılmasıdır. 

Yazdır

Yazar hakkında

Süleyman Kara

Öğrenci ve öğretmenlere faydalı olmak için onlara kaliteli edebiyat sitesi olan edebiyat sultanını sundum.

Yorum yap

What do you like about this page?

0 / 400