Nutuk
Ey özün insan bilen
Var edep öğren edep
Ey edep erkân bilen
Var edep öğren edep
Edeptir asl-ı taat
Küllî sıfat cümle zât
Varlığın edebe sat
Var edep öğren edep
Gel Hakk’a olma asi
Tâ gide gönlün pası
Dört kitabın manası
Var edep öğren edep
Gaflet içinden uyan
Edepsiz olma ey can
Edeptir asl-ı iman
Var edep öğren edep
Edep gerektir kula
Tâ işi temiz ola
Edepsiz girme yola
Var edep öğren edep
Edeptir Hakk’a yakın
Bilir isen Hak Hakk’ın
Edepsiz olma sakın
Var edep öğren edep
Şiirdeki bazı kelimelerin anlamları:
Erkân: Rükünler, esaslar, kaideler.
Asl-ı taat: Kulluğun aslı, özü.
Küllî sıfat cümle zât: Bütün vasıflar, tüm esaslar.
Asl-ı iman: İmanın temeli.
Hak: Doğru, gerçek, hakikat.
Hakk: Allah Tealâ.
Not: Edeb kelimesiyle ilgili bazı bilgiler:
Edebiyat kelimesinin “edeb” kökünden türediğini daha önceki konularda öğrenmiştiniz. Dilimizde “edeb” le ilgili pek çok deyim vardır.
Edep; eline, diline ve beline sahip olmaktır. Toplum kurallarına uygun davranmak, incelik. İyi terbiye, zarafet, güzel ahlak. Nefsin terbiye edilmesi.
Edep etmek: utanmak, sıkılmak.
Edep ya Hû: Açık saçık söz söyleyenlere karşı “Utan!, edebini takın!” anlamında kullanılan söz.
Edep yeri: İnsanlarda üreme organlarının bulunduğu yer.
Edebi kelam : Söylenmesi kaba, çirkin veya sakıncalı görülen nesnelerin, kavramların başka kelimelerle daha uygun bir şekilde anlatılması, örtmece.
Edebini takınmak: Edepli davranmaya başlamak.
Edeptir söylemesi: hlk. Affedersiniz, söylemesi ayıptır ama: Edeptir söylemesi, donuna kaçırmış.
Edep bir tâc imiş nûr- Hüda’dan
Giy ol tacı emin ol her beladan
1.dörtlük:
Ey kendini insan olarak gören git edep öğren. Ey edep erkan bildiğini sanan git edep öğren. Şair burada edep terbiyenin önemini vurguluyor. “Ey” edatları kullanılarak nida sanatı yapılmıştır.
2.dörtlük:
Gel beni dinle Allah’a asi olma ki gönlünün pası gitsin. Dört hak kitabın manası da edep öğrenmektir. Şair kişinin Hakk’a asi olmaması, gönlünün tertemiz olması; içindeki kötülüklerin gitmesi için, bütün semavi dinlerde belirtildiği gibi edep ve terbiye öğrenilmesi gerektiğini söylüyor.
3.dörtlük:
Yolunun düzgün bir yere varması için er olana edep gereklidir. Hiçbir zaman edepsiz olma git edep öğren. Burada doğru yolu bulabilmenin ana şartının edep ve terbiye olduğu söylenerek, ben insanım diyen herkese edep ve terbiyenin lazım olduğu dile getiriliyor.
4.dörtlük:
İşinin temiz olabilmesi için kul olana edep lazımdır. Edepsiz hiçbir iş yapma, git edep öğren. Hangi iş olursa olsun onun doğru ve temiz şekilde yapılabilmesinin ilk şartının edep ve terbiye olduğu; edepsiz ve terbiyesiz olarak hiçbir işi yapmanın doğru olmadığı ifade ediliyor. “Yol” sözü tasavvuf ve tarikat yerine kullanılarak istiare sanatı yapılmıştır.
5.dörtlük:
Ey Kaygusuz Abdal uyan artık, aşkı öğren ve gerçek âşık ol, diyenler git, edep ve terbiyeyi öğren diye söylemişlerdir. Şair burada kendine seslenerek, aşkı öğrenerek gerçek bir âşık olması gerektiğini, kendini bilen bütün gelmiş geçmiş, büyük küçük herkesin edep ve terbiyeyi tavsiye ettiklerini söylüyor. “Kaygusuz Abdal uyan” sözleriyle bir nida sanatı ve aynı zamanda bir tecrit sanatı yapılmıştır. “Aşka boyan” sözleri âşık ol manasında kullanılarak mecaz sanatı yapılmıştır.
Şiirle ilgili sorular ve cevaplar:
1. Şair ilk dörtlükte kime sesleniyor?
Kendini insan sayan insan kabul eden herkese yani bütün insanlara sesleniyor.
2. Şiirde “dört kitap” sözüyle anlatılmak istenen nedir?
Allah tarafından indirilen Kur’an-ı Kerim, İncil, Tevrat ve Zebur kastediliyor.
3. “Edepsiz girme yola” dizesinde geçen yol kavramını tasavvufa göre açıklayınız.
“Yol” sözü tasavvufa göre tarikattır. “Yola girmek” sözleri ise tarikata girmek ve pirden el almaktır. Tasavvuftaki tarikatların her birinin kendine göre edep ve erkanı vardır. Şairin “Edepsiz girme yola” demesi bundandır. Zaten edepsiz, usul ve erkan bilmeden tasavvuf yoluna girmek mümkün değildir.
4. Şiirde kullanılan bazı sözcüklerle, günümüz Türkçesinde kullanılan şekilleri arasındaki farklılıkları açıklayınız.
Özin : özünü
Edeb : edep
Ma’nisi: manası
Dimişdür: demiştir
Nutuk: Dinî-tasavvufî Türk edebiyatının nazım türlerindendir. Din ve tasavvuf konularında öğüt vermek amacıyla söylenen şiir türüdür. Nutuk, eğitici, öğretici niteliktedir. Biçim özellikleri bakımından koşma gibidir. Tekkelerde tarikat büyüklerinin, pir veya mürşitlerin tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini ve adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir.
